dinsdag 29 december 2020

In 2020 sneuvelden vele weerrecords

38 graden boven de poolcirkel, meer orkanen dan ooit. In 2020 sneuvelden vele weerrecords

Weerrecords In 2020 werden opnieuw veel warmterecords gebroken. Ze zijn een uiting van klimaatverandering. Ook al is daarmee niet elk record te verklaren.

Paul Luttikhuis

28 december 2020 om 19:48

Leestijd 6 minuten

Met nog maar een paar dagen te gaan wordt 2020 in Nederland waarschijnlijk het warmste jaar ooit. Waarbij ‘ooit’ betekent: sinds het begin van de metingen in 1901. Het jaar deelt die eer volgens Weeronline.nl met 2014, toen het gemiddeld in De Bilt ook 11,7 graden werd. Of 2020 ook wereldwijd een recordjaar wordt, is niet zeker. De temperatuur komt ongeveer 1,2 graden boven het gemiddelde van 1850 tot 1900 uit, ongeveer gelijk met 2016 en 2019.

Zeker is wel dat er op 31 december een einde komt aan het warmste decennium ooit. Een record dat, als we zo doorgaan, ongetwijfeld het komende decennium weer wordt gebroken.

Er waren meer records in 2020. Het jaar zat er vol mee. Zo werd het warmer dan ooit boven de Poolcirkel (38 graden in het Siberische Verchojansk). Aan de andere kant van de planeet, op de Argentijnse onderzoeksbasis Esperanza, werd het op 6 februari 18,4 graden, een warmterecord voor Antarctica. Tussen die twee in ligt het Californische Death Valley, daar haalde het kwik op 16 augustus 54,4 graden. Officieel werd het in 1913 in hetzelfde gebied weliswaar 56,6 graden, maar experts vertrouwen dat record niet. Tegenwoordig worden records getoetst door het Weather and Climate Extremes Archive van de Wereld Meteorologische Organisatie, een onderzoek dat jaren kan duren.

Bekijk ookde InBeeld over klimaatverandering

Ook Nederland kende in 2020 veel temperatuurrecords. De warmste dag ooit was vorig jaar, maar nooit eerder kwam de temperatuur in De Bilt acht aaneengesloten dagen boven de 30 graden (met een weekgemiddelde van 33,2 graden). Dat is misschien nog wel opmerkelijker dan al die dagrecords.

Het artikel loopt door onder de kaart

Warmterecords

A Flourish data visualization

April 2020, Nederland
Het was de zonnigste april in Nederland sinds 1901, het begin van de metingen. De zon scheen gemiddeld 285 uren, dat was normaal 178 uren.

Januari - mei 2020, Siberië
In de eerste vijf maanden van het jaar lag de temperatuur in Siberië bijna 10°C boven het gemiddelde. Siberië had mede daardoor te kampen met een groot aantal natuurbranden.

20 juni 2020, Verchojansk, Siberië
In dit Siberische dorpje werd een temperatuur gemeten van 38,0°C, de hoogste ooit boven de poolcirkel. Daarmee is Verchojansk, waar in de winter al eens een minimumtemperatuur van -67,8°C werd geregistreerd, de plek met grootste temperatuurverschil ooit: 105,8°C

6-13 augustus 2020, Nederland
Nederland werd geteisterd door een extreme hittegolf. Een weekgemiddelde maximumtemperatuur in De Bilt van 33,2°C betekent de hoogste meetreeks sinds de metingen in 1901 begonnen.

September 2020, Noordpool
Het Arctische zee-ijs bereikte in september een van de laagste niveaus ooit. Alleen in 2012 was de hoeveelheid zee-ijs nog geringer.

September 2020, Wereldwijd
Nooit eerder was de maand september zo warm. Opmerkelijk is dat dit gebeurde tijdens het minimum van een van de zwakste elfjarige zonnecycli van de afgelopen eeuw, en tijdens een La Niña: wanneer door een afkoeling van de tropische Stille Oceaan de mondiale temperaturen juist iets dalen.

Het gewone weer verandert

Klimaatverandering gaat maar zeer ten dele over weerrecords, zegt klimaatonderzoeker Peter Siegmund van het KNMI. De gewone dingen in het weer veranderen ook. Gemiddeld wordt elke dag iets warmer, maar dat valt minder op dan de extremen.

Siegmund, die hoofdauteur was van een rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie over het klimaat van de afgelopen vijf jaar, staat daarom ambivalent tegenover al die records. Hij noemt ze weliswaar „een manier waarop klimaatverandering zich uit”, maar rekenen doet hij met de klimaatverandering op alle dagen.

Dat de temperatuur in Nederland in het voorjaar nu ongeveer net zo hoog is als een halve eeuw geleden in Nice, zoals Siegmund laatst becijferde, heeft grote gevolgen. Maar als individu onthoud je vooral die ene dag in februari of november dat je zonder jas naar buiten kon. Of die stikhete dag in augustus, dat je maar het beste binnen kon blijven. Terwijl die dag in december dat nog net de 15 graden wordt aangetikt, misschien wel opmerkelijker is.

Een patroon in de grilligheid

Dat het weer zo grillig is, maakt de stap van ‘weer’ naar ‘klimaat’ extra lastig. Het duurt vaak even voordat in de grilligheid patronen zichtbaar worden. En pas dan kan gezocht worden naar een link met het klimaat. „Wat je nodig hebt is een natuurkundig begrip van wat er aan de hand is”, zegt Siegmund. „Pas met zo’n fysisch verhaal erbij kun je de waarnemingen duiden.”

Neem twee van de opvallendste klimaatrecords van het afgelopen jaar: orkanen en hitte in Siberië. Er waren dit jaar zoveel orkanen, dat de namen opraakten en de laatste alleen nog een letter van het Griekse alfabet kregen. En in het Noordpoolgebied, vooral in Siberië, werd het dit voorjaar subtropisch warm.

Het artikel loopt door onder de kaart

Natuurrampen en orkanen

A Flourish data visualization

4 januari 2020, Australië
Meer dan 60.000 km2 land werd verbrand en mogelijk meer dan een half miljard dieren kwamen om in het zwaarste bosbrandenseizoen ooit in Australië.

28 januari 2020, Ethiopië en Somalië
Het oosten van Afrika werd getroffen door een van de grootste sprinkhanenplagen ooit. Een van de grootste zwermen had een omvang van 60 bij 40 kilometer.

18 mei 2020, Bangladesh
De cycloon Amphan raasde over Bangladesh. Deze sterkste cycloon ooit zorgde voor grote schade, het dodental viel mee doordat veel mensen tijdig waren geëvacueerd.

Juli 2020, Amazonegebied
Met meer dan 40.000 individuele branden, bevatte 2020 opnieuw een van de zwaarste bosbrandseizoenen ooit in de Amazone.

30 november 2020, Atlantische Oceaan
Op deze datum eindigde officieel het actiefste orkaanseizoen ooit boven de Atlantische Oceaan. Maar liefst dertig stormen kregen een naam (de laatsten niet meer dan een letter uit het Griekse alfabet), dertien daarvan bereikten orkaankracht en zes werden grote orkanen. Twaalf stormen bereikten het Amerikaanse continent.

De verleiding is groot om beide toe te schrijven aan klimaatverandering. Maar zo simpel is het niet. Vooral over orkanen bestaat nog veel onduidelijkheid. Enerzijds komt er meer warmte, en dus ook meer energie, in de atmosfeer. Die kan daardoor onrustiger worden. Maar tegelijkertijd stijgt volgens Siegmund door klimaatverandering de temperatuur in de bovenlucht meer dan dicht bij de grond, wat de atmosfeer juist stabieler maakt.

Over de snelle opwarming van het Noordpoolgebied bestaat geen twijfel. Een internationale groep klimaatwetenschappers heeft onderzoek gedaan naar de opvallende hitte in Siberië en het temperatuurrecord in Verchojansk. Hun conclusie is stellig: ‘Deze gebeurtenis zou vrijwel onmogelijk zijn geweest zonder door de mens veroorzaakte klimaatverandering.’

Kansverdeling

Deze ‘attributie’ is uitgegroeid tot een zelfstandige tak van de klimaatwetenschap. De onderzoekers van de World Weather Attribution, onder leiding van het KNMI en de universiteit van Oxford, komen steeds vaker met studies naar recente weersgebeurtenissen. Daarbij gaat het niet om de vraag of die het directe gevolg zijn van klimaatverandering, maar hoe groot de kans is dat ze zich voordoen in een veranderend klimaat.

Het artikel loopt door onder de kaart

Neerslag en droogte; CO2

A Flourish data visualization

9 februari 2020, Van New York, VS naar Londen, VK
Door een extreem sterke jet stream vloog een Boeing 747 in 4 uur en 56 minuten van New York naar Londen, een record voor een (niet-supersonisch) vliegtuig. Normaal duurt zo’n vlucht ongeveer zes uur en een kwartier.

10 april 2020, Pakistan en India
Voor het eerst in 30 jaar is de Himalaya zichtbaar vanuit Pakistan en India. Dit is het gevolg van de coronacrisis, waardoor er minder industriële activiteit was en minder luchtvaart.

April 2020, Chili
In Chili is droogte niet uitzonderlijk, maar niet eerder duurde zo’n periode tien jaar. Ruim 1,5 miljoen mensen zijn voor hun drinkwater afhankelijk van aanvoer met tankauto’s.

Mei 2020, Nederland
Nooit eerder was het neerslagtekort in het voorjaar in Nederland zo groot.

Mei 2020, Wereldwijd
Ondanks de verminderde transportbewegingen en industriële activiteit door corona bereikte de concentratie CO2 in de atmosfeer een nieuw record met 414,5 ppm (delen per miljoen). Het vorige record, in 2019, bedroeg 411,9 ppm. In de zomer daalt de CO2-concentratie door de bladgroei op het noordelijk halfrond.

27 oktober 2020, Tripoli, Libië
Met hagelstenen met een diameter van ruim 20 cm werd de Libische hoofdstad Tripoli getroffen door een van de zwaarste hagelbuien ooit op aarde.

Meestal gaat de conclusie over kansverdeling, zoals in het geval van de Australische bosbranden. Daar zagen de wetenschappers een link met de opwarming van de aarde, die ze als volgt formuleren: ‘De kans op weer dat bosbranden veroorzaakt zoals de afgelopen maanden in Zuidoost-Australië is door klimaatverandering met ten minste 30 procent toegenomen.’

En hoe zit het met de records in Nederland? Siegmund becijferde eerder dit jaar dat vooral de koudste nachten en de warmste middagen veel sterker zijn opgewarmd dan de rest – ongeveer 6 graden per eeuw, tegen gemiddeld 3 graden. Wat mensen daarvan onthouden is dat de airco vaker aan moet en dat de schaatsen steeds langer ongebruikt in de kelder blijven liggen.