In NRC Handelsblad van 31 oktober 2019 betoogde een kennelijk verontwaardigde Geert Mak dat:
Het Westen hierna (na de val van de Muur. svh) de richting in[sloeg] van het extreem vrije-marktdenken, waarvan het ontkende dat het een ideologie was. Denkers van de vrije markt zeiden: dit is de werkelijkheid, er bestaat geen alternatief. Daarmee hebben ze iedere discussie kapotgeslagen. Terwijl de gevolgen van het bezuinigingsbeleid van de neoliberale regeringen soms desastreus waren. En het wel degelijk om een keuze ging. We hebben, in al die jaren, het politieke denken afgeleerd.
Mak verzwijgt dat hijzelf als één van de prominenste opiniemakers in Nederland volhield dat ‘er geen alternatief’ bestond voor de ‘vrije markt’ ideologie. In 2013 hield hij zijn publiek voor dat 'de EU een markt’ was ‘van bijna een half miljard mensen met de hoogste gemiddelde levensstandaard ter wereld,’ en ‘[a]lleen al voor Nederland de Unie goed [is] voor tweederde van onze totale export, eenvijfde van het nationale product.’ Daarom moesten ‘we’ de ‘deur’ naar de zogeheten ‘vrije markt’ absoluut niet ‘dichtgooien.’ Geert was toen nog een gelovige in het geglobaliseerde neoliberalisme. Zijn overtuiging was zo rotsvast dat hij in zijn boek In Europa (2004) de in Moskou wonende zakenman Derk Sauer als belangrijkste bron opvoerde om miljoenen westerse lezers te informeren over de recente geschiedenis van het omvangrijkste land ter wereld. Enige achtergrond-informatie: mijn oude vriend Derk wist, na het ineenstorten van de Sovjet Unie, in het mafiose Rusland binnen tien jaar tijd 150 miljoen euro bijeen te vergaren — en dat terwijl de gemiddelde leeftijd van mannen naar 59 jaar daalde, 40 procent van de bevolking onder de armoedegrens zakte, en daklozen op straat dood vroren. Het volgende fragment uit Intermediair, tot 2012 het grootste Nederlandse weekblad voor hoogopgeleiden, geeft enig inzicht:
Velen vragen zich af hoe het mogelijk is dat Sauer in al die jaren relatief weinig last heeft gehad van de Russische overheid en de georganiseerde misdaad. Zonder steekpenningen en een hooggeplaatste beschermheer is dat volgens insiders onmogelijk. Koos Guis: ‘Je moet er onorthodox zakendoen. In gewone taal heet dat inderdaad vuile handen maken. Daarom was Sauer zo geschikt. Hij heeft, op z’n Hollands gezegd, schijt aan autoriteiten. We wisten dat hij iemand was die op het scherp van de snede opereert. Dat je daar ook wel eens af kan donderen, was een risico voor ons ja, maar dat namen we bewust. Zo’n karakter heb je nodig anders red je het daar niet…’ Joop van der Reijden, destijds directeur van Veronica, dat in 1993 probeerde een radiozender op te zetten met Independent Media, had korte tijd intensief contact met Sauer in Moskou. Hij memoreert hoe de deal stukliep, omdat het Russische advertentiebureau liefst tachtig procent van de opbrengsten eiste. ‘Dat bureau was in handen van de mafia. Ik herinner me nog een gesprek met die heren in een Moskou’s luxe restaurant dat voor ons totaal leeg werd gehouden. Ze hadden nota bene stukken bij zich die ze een dag tevoren uit onze hotelkamer hadden gestolen. Onze vertegenwoordigster werd nog bedreigd…’
Hij is gewoon erg goed in het omgaan met de heersende klasse. Dat hele televisie-idee was bijvoorbeeld ontstaan, omdat hij een ministerszoon kende die iets van 175 radiofrequenties te verdelen had, maar die zelf niks van radio-maken wist. Sauer woont in die datsja tussen allemaal hoge Russen en hij nodigde die mensen ook regelmatig uit. Ik durf te wedden dat Jeltsin destijds ook bij hem geweest is. Zijn vrouw Ellen speelde daarbij een heel belangrijke rol, die is sociaal erg goed…' Maar geheel vrij van bedreigingen bleef ook Sauer niet. Nadat de hoofdredacteur van Playboy in 2001 werd neergeschoten, moet hij zichzelf en zijn gezin ook met bodyguards bewaken. Hij steunt nog steeds de SP en noemt zichzelf nog steeds socialist.
Michail Chodorkovski en rechts zijn handlanger Platon Lebedev tijdens hun proces.
In 2005 schreef de voormalige NRC-correspondente in Moskou, Laura Starink, na een bezoek aan Rusland:
De meeste intellectuelen die ik spreek steunen Chodorkovski. Als ik vraagtekens plaats bij zijn illegale handel en wandel, zegt iemand: ‘Luister, iedereen die de laatste 15 jaar in Rusland heeft gewoond en gewerkt, heeft de wet overtreden en kan op elk moment gearresteerd worden.’ Een vriendin formuleert het zo: ‘Wij hebben allemaal boter op ons hoofd. Daarom begrijpen wij Chodorkovski zo goed.’
Chodorkovski, voormalig ‘deputy head of Komsomol (the Communist Youth League),’ wist binnen een decennium de op zestien na rijkste man ter wereld te worden, tot hij vanwege ‘belastingontduiking en fraude’ tot een zware gevangenisstraf werd veroordeeld, maar na 8 jaar gratie kreeg van president Poetin. De vraag is hoe mijn ouwe kameraad Derk Sauer als marxist-leninist in diezelfde tijd in Rusland meer dan 150 miljoen euro kon vergaren, zonder ook maar één grammetje boter op zijn hoofd te hebben? Een werkelijk unieke prestatie, die talloze relevante vragen opriep toen Derk zijn werkterrein naar Nederland uitbreidde, en zich hier in verschillende bedrijven inkocht, en bovendien prominent lid van het IDFA-bestuur werd. Maar bij gebrek aan Nederlandse serieuze onderzoeksjournalisten is het fenomeen Sauer voor het grote publiek nog steeds een raadsel. Het was in elk geval voor Geert Mak geen reden om een journalistieke distantie te bewaren tot Sauer. Integendeel, in zijn boek In Europa wordt de ‘vuile handen’ makende media-zakenman met zijn mafia-contacten als een betrouwbare bron opgevoerd. En juist deze werkwijze is typerend voor de westerse mainstream-journalistiek. De marxistisch-leninistisch geschoolde Derk Sauer stond geruime tijd op goede voet met de veroordeelde gangster Michail Borisovitsj Chodorkovski. De Amerikaanse journalist Peter Lavelle, die al meer dan een kwarteeuw de ontwikkelingen achter het voormalige IJzeren Gordijn van binnenuit volgt, schreef over deze voormalige communistische apparatsjik dat:
he, like other oligarchs during the 1990s, stole, extorted, and even possibly ordered murders when making empires from looted state property. He was also a political fraudster — buying political influence from virtually anyone who would take his dirty money. It was only in prison did Khodorkovsky 'find religion' in an attempt to rebrand himself as a man of the people and supporter of democracy…
Not only did Khodorkovsky become Russia’s richest man, but he also intended to cash-out and/or make himself even richer (and at the expense of the Russian state and people). No one can deny Khodorkovsky had ambitions. His ambitions became hubris. First, he wanted to sell Yukos to Texas oilmen. Second and against Russian law, he wanted to build a private pipeline to export energy. (Under Russian law, the state has the monopoly right to export energy). Putin, as head of state and protector of the country’s sovereignty had no choice — Khodorkovsky and the other oligarchs had to be stopped.
After being elected to the presidency in 2000, Putin made it clear the oligarchs were to stay out of politics and pay their fair share of taxes. This was the background to what is called Putin’s 'Oligarch Wars.'
Khodorkovsky ignored Putin’s warnings and threats at his own peril. Western media and paid apologists in the service of corruption claim Khodorkovsky is a victim of arbitrary prosecution and persecution.
Taking on Khodorkovsky, the Russian state was saved from what could have easily turned into a de facto oligarch coup. It was at this time the other oligarchs understood that Putin was not to be taken for granted. Instead of an oligarch coup, the remaining oligarchs either fled or became — to use Putin’s words — highly paid state workers working in the interest of the state.
Western critics claim Khodorkovsky did not receive a fair trial and that his trials were politically motivated. That is not the opinion of the European Court of Human Rights. In the Court’s judgments Khodorkovsky was guilty of massive tax evasion for which he was justly convicted and imprisoned. In another judgment the Court found that there were no grounds to suppose a political motivation to his case distinct from the charges that were brought against him. Alas, Khodorkovsky’s hagiographers never miss a chance to omit or overlook inconvenient facts.
Another myth about Khodorkovsky is public perception of him. For a small number of Russian liberals and of course the entirety of western mainstream media, Khodorkovsky is a saint. Miraculously, Khodorkovsky is deemed the conscience of the nation having martyred himself in front of Putin’s ‘authoritarian’ throne.
The average Russian thinks differently. Khodorkovsky is a name and person associated with the past — and an awful past at that. Khodorkovsky is no hero to the millions of Russians who saw their lives turned upside down. They witnessed a small number of greedy and heartless individuals rob them and then to almost destroy the state down to its very foundations.
Khodorkovsky and his fellow oligarchs had no tears when the lives of millions were destroyed.
14-10-2004, Moskou Derk Sauer, de kleine man met grootse daden is de bekendste Nederlander in Rusland en waarschijnlijk ook de rijkste. Sauer op de opening van een nieuw filiaal van de exclusieve juwelier Gilbert Albert.
Oktober 2005 berichtte de journalist Simon Kuper van The Financial Times in zijn krant over Derk Sauer's Russische bedrijf Independent Media:
By 2004, Independent Media’s net sales had grown to about €70m, with earnings of €10m. The company controls about a third of Russia’s advertising market for print media. Inevitably mafiosi and oligarchs have become interested along the way. The oligarch Vladimir Potanin briefly owned a 35 per cent stake of Independent Media and Mikhail Khodorkovsky, jailed head of the oil company Yukos, held 10 per cent.
Hoewel de mainstream-media in Nederland blijven beweren dat Sauer en zijn Independent Media, werkelijk 'onafhankelijk' is, blijft de vraag gerechtvaardigd in hoeverre Sauer, die ook wel als 'katvanger' wordt gezien, werkelijk 'onafhankelijk' is. De volgende feiten tonen een ander, meer realistisch beeld:
In 1989 vertrekt Sauer naar Rusland waar hij samen met enkele Russische journalisten die later KGB-agenten bleken te zijn, de eerste glossy-magazine van de Sovjet-Unie startte.
John Helmer, een Australische buitenland correspondent die sinds 1989 in Moskou is gestationeerd, zette al op 2 april 2004 uiteen dat de:
Moscow Times is published by a former Dutch communist Derk Sauer who came to Russia as a reporter back in early 1990s. The early origins of financing for Moscow Times are still shrouded in a mystery buried deep in the files of a well-known organization in McLean, Virginia. But the newspaper found its niche promoting the privatization programs of President Boris Yeltsin, his favorite Anatoly Chubais, and his favorite in the U.S. Treasury, Lawrence Summers. Naturally, it became the favorite of the beneficiaries of that privatization. The editorials back then literally thanked God for people like Chubais and other prime beneficiaries of Russian privatization that saw mass looting of the country. At the peak of this sell off, the Moscow Times publisher applied for and landed himself a new patron – Khodorkovsky. Sauer needed his money to publish Playboy and Cosmopolitan. The methods, terms and scale of that cash injection into Sauer’s business remain almost secret to date. One of Khodorkovsky’s investment advisors at the time has said that Sauer wanted to sell 20 percent of his publishing group; Khodorkovsky, acting through an outfit called Menatep Lausanne, agreed to just half, 10 percent. It is not known if the money Khodorkovsky paid Sauer is among the funds, which Khodorkovsky is now accused of laundering abroad. What is known, however, is that Sauer’s closest associates and partners have admitted selling their shares to Menatep for political protection in Russia. They never mentioned, however, how much money they got for that transaction. Nor did they ever announce the subsequent largesse the company kept on receiving for the following decade. Yukos was one of the first sponsors of the new newspaper by Sauer, Vedomosti.
Over Sauer's voormalige sponsor en beschermheer, Michail Chodorkovski, berichtte de onafhankelijke linkse website The Greanville Post het volgende:
What makes Khodorkovsky of interest to German politicians is his absolute commitment to the looting of social wealth. 'Our compass is profit, our idol is Her Majesty, capital,' is his oft-quoted credo from the year 1993. For Khodorkovsky, freedom means primarily the unrestricted freedom of the market, including the opening up of Russia to Western capital.
This brought him into conflict with Putin, who also protects the wealth of the Russian oligarchs, but regards a strong Russian nation-state, which can also act internationally as a great power, as vital to a functioning Russian capitalism.
Probably the most important reason for Khodorkovsky’s arrest in autumn 2003 were his efforts to sell up to 50 percent of the Yukos oil company to the US corporations Exxon and Chevron. For the Kremlin, this was not acceptable. After Khodorkovsky’s conviction, Yukos was broken up and incorporated into the state-dominated oil company Rosneft, which also controls the gas monopoly Gazprom, and is now the largest energy company in the world.
The strategic role of oil and gas has changed over the last ten years. New extraction methods, such as deep sea drilling and fracking, have unlocked new deposits globally, undermining Russia’s position as an energy exporter. Putin was therefore looking for new ways of strengthening the position of Russia. The main project of his third term as president is to build a Eurasian Union. This is to be modelled on the European Union, and would include large parts of the former Soviet Union and other countries.
Before the presidential elections, Putin presented the project in a detailed article in Izvestia on October 3, 2011. He stressed that the Eurasian Union did not 'entail any kind of revival of the Soviet Union … It would be naïve to try to revive or emulate something that has been consigned to history.'
Putin wrote that the Eurasian Union promised to strengthen Russia’s global position: 'We suggest a powerful supranational association capable of becoming one of the poles in the modern world and serving as an efficient bridge between Europe and the dynamic Asia-Pacific region.'
At the same time, he denied that the project was directed against the European Union. Rather, the Eurasian Union would 'join the dialogue with the EU.' The goal is 'a harmonized community of economies stretching from Lisbon to Vladivostok.' The partnership between the Eurasian and the European Unions would 'prompt changes in the geo-political and geo-economic setup of the continent as a whole, with a guaranteed global effect.'
Putin’s article triggered disquiet in the US and Europe. There was hardly a major newspaper or a think tank which did not comment on it in detail. In particular, the German and US governments concluded that their strategy—bringing large parts of the former Soviet Union under their economic and political control, increasingly isolating Russia, and strengthening their influence in strategically important Central Asia—was at risk.
Even Beijing reacted nervously. It saw Putin’s foray as a rival project to the Shanghai Cooperation Organisation, which is meant to strengthen China’s position in Central Asia.
The right-wing American think tank Heritage Foundation warned: 'Russia’s Eurasian Union could endanger the neighborhood and U.S. interests.' It advised the US and its allies in Europe and Asia, 'to balance the Russian geopolitical offensive and protect U.S. and Western interests.'
At a press conference in Dublin in December 2012, then-US Secretary of State Hillary Clinton clearly indicated that the United States will not tolerate Putin’s project. There is a 'move to re-Sovietise the region,' Clinton said, regarding talk of a Eurasian Union. 'But let’s make no mistake about it. We know what the goal is and we are trying to figure out effective ways to slow down or prevent it.'
Het zal duidelijk zijn dat de Israelisch-Russische Chodorkovski een pion is van westerse inlichtingendiensten die de belangen van de elite behartigen. Hoe gevaarlijk deze ontwikkeling is benadrukte zomer 2015 de goed ingevoerde Amerikaanse voormalige minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger door ervoor te waarschuwen dat het beleid van de Obama-regering erop gericht was ‘Rusland uiteen te laten vallen.’ Kissinger verklaarde dat een
number of things need to be recognized. One, the relationship between Ukraine and Russia will always have a special character in the Russian mind. It can never be limited to a relationship of two traditional sovereign states, not from the Russian point of view, maybe not even from Ukraine’s. So, what happens in Ukraine cannot be put into a simple formula of applying principles that worked in Western Europe, not that close to Stalingrad and Moscow. In that context, one has to analyze how the Ukraine crisis occurred. It is not conceivable that Putin spends sixty billion euros on turning a summer resort into a winter Olympic village in order to start a military crisis the week after a concluding ceremony that depicted Russia as a part of Western civilization.
Door dit en een reeks andere feiten kwam Kissinger tot de conclusie dat ‘breaking Russia has become an objective,’ van de Obama-regering, terwijl toch ‘the long-range purpose should be to integrate it.’
Kenmerkend voor de zelfcensuur van de westerse ‘corporate media’ is dat Kissinger’s waarschuwing nagenoeg collectief door de mainstream-pers werd verzwegen. Illustrerend is tevens dat Sauer zowel tijdens het corrupte regime van Boris Jeltsin, toen de Amerikaanse ‘adviseurs’ in Rusland aan de touwtjes trokken, als onder president Poetin zijn miljoenen opstreek, tot Poetin de neoliberale buitenlandse belangen begon in te perken, en Derk op 6 augustus 2015 in Trouw verklaarde dat de 'Media onder Poetin terug bij af [zijn].' Zes jaar eerder al had hij in Het Parool geschreven:
We hebben ons portie Rusland-ellende wel weer gehad in 2009... de reeks moorden op journalisten en burgerrechtenactivisten, de corruptie in het land — genoeg redenen om de koffers te pakken.
Maar de SP-multimiljonair was uitgekookt genoeg om zijn 'koffers' juist niet 'te pakken.' Uit gesprekken die ik al ruim vier decennia geleden met hem over de media voerde, weet ik dat ook Sauer er diep van doordrongen is dat de westerse media niet vrij en onafhankelijk zijn. Een aardig voorbeeld van de betrekkelijkheid van het begrip 'de vrije pers' gaf de gerespecteerde onderzoeksjournalist John Pilger de volgende anekdote:
During the Cold War, a group of Russian journalists toured the United States. On the final day of their visit, they were asked by their hosts for their impressions. 'I have to tell you,' said their spokesman, 'that we were astonished to find, after reading all the newspapers and watching TV, that all the opinions on all the vital issues were, by and large, the same. To get that result in our country, we imprison people, we tear out their fingernails. Here, you don't have that. What's the secret? How do you do it?'
Met andere woorden: de westerse ‘repressieve tolerantie’ werkt veel effectiever dan openlijke censuur. Zodra de zelfcensuur volledig is geïnternaliseerd, heeft de macht geen openlijke censuur nodig. Bovendien is zelfcensuur ook nog eens veel goedkoper dan een peperduur ambtelijk apparaat dat alles in de gaten moet houden. Het feit dat nu de NSA en andere westerse geheime diensten de burger permanent ongestraft kunnen en in de praktijk ook mogen bespioneren, demonstreert alleen maar dat naar het oordeel van de macht de 'democratie' niet het gewenste resultaat meer oplevert. Het feit dat internet het monopolie op de berichtgeving van de commerciële massamedia heeft doorbroken, en daarmee het alleenrecht op de waarheidsvinding, speelt hierbij een belangrijke rol. Een echte vrije pers is per definitie de grootst denkbare bedreiging van de macht. Niet voor niets stelde de Amerikaanse media-ideoloog Walter Lippmann in zijn tweede boek Drift and Mastery: An Attempt to Diagnose the Current Unrest (1914):
The chaos of too much freedom and the weaknesses of democracy are our real problem. The battle for us, in short, does not lie against crusted prejudice, but against the chaos of a new freedom. This chaos is our real problem. So if the younger critics are to meet the issues of their generation they must give their attention, not so much to the evils of authority, as to the weaknesses of democracy.
Lippmann was geen radicale buitenstaander, maar een door het establishment uiterst gerespecteerde opiniemaker van de elite. Bovendien ontving hij:
a special Pulitzer Prize for journalism in 1958, as nationally syndicated columnist, citing 'the wisdom, perception and high sense of responsibility with which he has commented for many years on national and international affairs.' Four years later he won the annual Pulitzer Prize for International Reporting citing 'his 1961 interview with Soviet Premier Khrushchev, as illustrative of Lippmann's long and distinguished contribution to American journalism.'
On September 14, 1964, President Lyndon Johnson presented Lippmann with the Presidential Medal of Freedom.
Zijn opvattingen vormen nog steeds de consensus onder de elites die de macht in het Westen in handen hebben. Zo is de zogeheten ‘Almond–Lippmann Consensus’ gebaseerd op drie veronderstellingen:
1. Public opinion is volatile, shifting erratically in response to the most recent developments. Mass beliefs early in the 20th century were 'too pacifist in peace and too bellicose in war, too neutralist or appeasing in negotiations or too intransigent'
2. Public opinion is incoherent, lacking an organized or a consistent structure to such an extent that the views of U.S. citizens could best be described as 'non-attitudes'
3. Public opinion is irrelevant to the policy-making process. Political leaders ignore public opinion because most Americans can neither 'understand nor influence the very events upon which their lives and happiness are known to depend.'
Uit mijn eigen langdurige ervaringen met Nederlandse opiniemakers weet ik dat ook hier de zogeheten ‘Almond–Lippmann Consensus’ wijd verspreid is. Er bestaat in de polder-journalistiek een vaak onbewuste minachting voor het publiek, die zich op talloze manieren manifesteert, zoals ik op mijn weblog al jarenlang met voorbeelden probeer aan te tonen. Een recent voorbeeld is dat Derk Sauer in zijn Parool-column van zaterdag 9 november 2019 ineens, als voorzitter van het documentaire-festival het IDFA, ‘speciale aandacht’ vraagt voor een documentaire, ‘waarin ik,’ zo schrijft Derk, ‘zelf een rol… speel.’ In deze documentaire wordt het leven verteld ‘van de ooit steenrijke oligarch Michail Chodorkovski die ruzie kreeg met Poetin. Hij bracht tien jaar (sic) in een strafkamp in Siberië door en kwam terug als een gelouterd mens,’ aldus Sauer’s tendentieuze weergave van de Tsjechische documentaire CitizenK.
Ik blijf langer bij dit onderwerp stilstaan omdat de corruptie van de mainstream-opiniemakers steeds brutaler en gevaarlijker wordt. Wat ik hier tracht aan te geven is hoe mijn intellectueel gecorrumpeerde generatiegenoten, van wie een deel tot mijn oude vriendenkring behoort, een kongsi van journalisten hebben gevormd die elkaar voortdurende de bal toespeelt, en elkaar als deskundigen opvoert. Zo gebruikt Geert Mak bijvoorbeeld Derk Sauer, de voormalige partner van de veroordeelde Russische gangster Chodorkovski, om het lezerspubliek van zijn, in veertien talen verschenen, In Europa wijs te maken dat de Russen het neoliberale kapitalisme hadden omarmd.
Mak liet Derk Sauer, de uitgever van de Russische uitgave van het glossy tijdschrift voor middenklasse-vrouwen Cosmopolitan, onweersproken het volgende beweren:
Dit blad leerde de mensen om hun individualiteit weer uit te dragen. Het was hun gids voor het nieuwe leven.
Mak suggereerde hiermee dat het westerse neoliberalisme een bevrijding van de Russen betekende. De Russische Cosmopolitan als 'gids' voor de vrouwen, de Russische Playboy als 'gids' voor de mannen. Hij suggereerde dat de Amerikaanse Droom overal ter wereld klakkeloos wordt omarmd. In zijn al even gebrekkige boek Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika (2012) stelde hij acht jaar later, zonder ooit buiten het Westen onderzoek te hebben verricht, dat ‘[d]e Amerikaanse soft power’ nog ‘altijd sterk aanwezig’ is en dat de Amerikaanse ‘[s]oft power, in de kern, de overtuigingskracht van een staat [is], de kracht om het debat naar zich toe te trekken, om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen.’ In werkelijkheid betekent het begrip ‘soft power,’ dat tegen het einde van de jaren tachtig geïntroduceerd werd door de Amerikaanse politiek wetenschapper Joseph Nye verbonden aan de Universiteit van Harvard, ’the ability to influence the behavior of others to get the outcomes you want,’ zonder dat men daarvoor dwang of geweld gebruikt. Volgens Wikipedia:
Dit blad leerde de mensen om hun individualiteit weer uit te dragen. Het was hun gids voor het nieuwe leven.
Mak suggereerde hiermee dat het westerse neoliberalisme een bevrijding van de Russen betekende. De Russische Cosmopolitan als 'gids' voor de vrouwen, de Russische Playboy als 'gids' voor de mannen. Hij suggereerde dat de Amerikaanse Droom overal ter wereld klakkeloos wordt omarmd. In zijn al even gebrekkige boek Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika (2012) stelde hij acht jaar later, zonder ooit buiten het Westen onderzoek te hebben verricht, dat ‘[d]e Amerikaanse soft power’ nog ‘altijd sterk aanwezig’ is en dat de Amerikaanse ‘[s]oft power, in de kern, de overtuigingskracht van een staat [is], de kracht om het debat naar zich toe te trekken, om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen.’ In werkelijkheid betekent het begrip ‘soft power,’ dat tegen het einde van de jaren tachtig geïntroduceerd werd door de Amerikaanse politiek wetenschapper Joseph Nye verbonden aan de Universiteit van Harvard, ’the ability to influence the behavior of others to get the outcomes you want,’ zonder dat men daarvoor dwang of geweld gebruikt. Volgens Wikipedia:
It can be contrasted with 'hard power,’ which is the use of coercion and payment. Soft power can be wielded not just by states but also by all actors in international politics, such as NGOs or international institutions. It is also considered the ‘second face of power’ that indirectly allows you to obtain the outcomes you want. A country's soft power, according to Nye, rests on three resources: ‘its culture (in places where it is attractive to others), its political values (when it lives up to them at home and abroad), and its foreign policies (when others see them as legitimate and having moral authority).’
‘A country may obtain the outcomes it wants in world politics because other countries — admiring its values, emulating its example, aspiring to its level of prosperity and openness — want to follow it. In this sense, it is also important to set the agenda and attract others in world politics, and not only to force them to change by threatening military force or economic sanctions. This soft power — getting others to want the outcomes that you want — co-opts people rather than coerces them.’
Geen enkele serieuze waarnemer zal volhouden dat de VS sinds het begin van de jaren vijftig ‘soft power’ gebruikt ‘om de agenda van de wereldpolitiek te bepalen.’ Even leugenachtig is Geert Mak’s aansluitende bewering dat de Verenigde Staten ‘decennialang als ordebewaker en politieagent [fungeerde].’ Maar het past wel naadloos in Mak's pro-NAVO en anti-Poetin propaganda. Maandag 4 november 2019 verscheen hij in De Wereld Draait Door om er reclame te maken voor zijn nieuwe boek. Hij had een rubberen replica van Poetin’s hoofd meegenomen. Op de vraag van de interviewer ‘waarom hij die pop’ had ‘meegenomen en wat die betekent in jouw boek,’ antwoordde mijn oude vriend gnuivend:
Die pop is gebruikt voor de Russische televisieserie Kukly. Dat was een satirisch programma waar de russen dol op waren omdat het al die machthebbers op een enorme manier te kakken zette. BijvoorbeeldPoetin werd regelmatig afgeschilderd als een huilende baby. Dat konden ze echt verschrikkelijk leuk. Het was het eerste programma onder Poetin dat in januari 2001 (in werkelijkheid in 2002. svh) verboden werd. Eerst leek Poetin wel liberaal te zijn. Hij kroop ook naar de NAVO, naar de Europese Unie toe. Maar toen, het eerste jaar na Jeltsin, besloot hij, er was een inval in het televisiestation en het programma werd uit de lucht gehaald.
In tegenstelling tot wat Mak beweert werd ‘het programma’ niet ‘uit de lucht gehaald,’ maar gebeurde het volgende:
Viktor Shenderovich, a satirist and a writer for the show, has claimed that an unnamed top government official required NTV to exclude the puppet of Putin from the show. Accordingly, in the following episode, called ‘Ten Commandments,’ the puppet of Putin was replaced with a cloud covering the top of a mountain and a burning bush.
Maar goed, ook met de details neemt mijn oude vriend het niet zo nauw. Kwalijker is Mak’s gebruik van het begrip ‘liberaal,’ want hij verzweeg in de uitzending van DWDD dat de liberale ‘hervormers van Jeltsin’ destijds:
in het kader van de door westerse economen aanbevolen shocktherapie, de prijzen los[lieten]. De gevolgen waren desastreus. Er ontstond een gierende inflatie, waardoor van de ene maand op de andere de meeste pensioenen van ouderen en invaliden vrijwel waardeloos werden. In Moskou, Sint-Petersburg en enkele andere grote steden kwam, dankzij alle buitenlandse investeringen, een nieuwe welvaart, in de rest van het land liep de shocktherapie uit op een nationale tragedie.
Hier was geen sprake meer van een ‘overgang’, zoals overal in het Westen werd gesuggereerd, maar van een verval van vrijwel alles wat essentieel is voor een normaal bestaan: lonen, uitkeringen, voedselvoorziening, gezondheidszorg, onderwijs, overheidsdiensten, veiligheid. Tussen januari 1993 en januari 1996 nam de Russische industriële productie met een derde af. Meer dan de helft van de Russische gezinnen belandde onder het bestaansminimum. Tekenend voor de malaise was de ineenstorting van het luchtverkeer: het jaarlijkse aantal passagiers daalde van honderdvijfendertig miljoen in 1989 tot twintig miljoen in 1999, meer dan de helft van de vliegvelden sloot in diezelfde periode.
De Russische bevolkingsstatistieken lieten na deze shocktherapie het beeld zien van een land dat door een oorlog of een hongersnood was getroffen: de gemiddelde levensverwachting voor mannen daalde tussen 1989 en 1999 met vijf jaar tot negenenvijftig jaar: veertien jaar minder dan de gemiddelde man in West- Europa. Het Russische sterftecijfer deed denken aan dat van Zimbabwe, Afghanistan of Cambodja; tuberculose, aids en drankzucht werden belangrijke doodsoorzaken. Het geboortecijfer, de eeuwige indicatie voor ‘de stemming der natie,’ halveerde.
Een tweede uitverkoop van de voormalige Sovjet-Unie vond in 1995 plaats. Drie jaar na zijn aantreden was Jeltsins regering nauwelijks meer in staat om de salarissen van de ambtenaren te betalen. Bij de ophanden zijnde verkiezingen dreigden hij en zijn hofhouding daardoor ernstig in gevaar te komen. In het diepste geheim werd de belangrijkste oligarchen een overeenkomst aangeboden: in ruil voor geldleningen aan de staat kregen ze de tijdelijke beschikking over de aandelen in de overgebleven Russische staatsbedrijven, waaronder een paar gigantische olie- en mijncomplexen. Omdat de leningen nooit werden afbetaald kregen de oligarchen daarna ook deze aandelen voor een schijntje in handen. Jeltsin wist tegelijk, door deze en andere manoeuvres, een half miljard dollar te verwerven voor zijn verkiezingscampagne van 1996. Hij won, dankzij verpletterend mediageweld.
Bovendien is belangrijk te weten dat:
De totale bevolking van Rusland sinds het aantreden van Boris Jeltsin in de jaren negentig jaarlijks met een miljoen’ was ‘gedaald: een uniek verschijnsel in de moderne wereld. Op dit moment (2003) wordt één op de drie rekruten voor het Russische leger afgekeurd wegens hiv, tuberculose of een andere chronische ziekte. Als deze trend zich doorzet, zijn van de 148 miljoen Russen in 1999 er in 2025 nog maar 87 miljoen over, en in 2050 nog maar 55 miljoen. Het land dreigt in een fatale spiraal terecht te komen: de werkende bevolking neemt, mede door de slechte gezondheidssituatie, steeds meer in kracht en aantal af, terwijl er juist een extra inspanning nodig zou zijn om het bestaan — en daarmee de gezondheid — te verbeteren. Rusland raakt daardoor, zo voorspellen demografen, in dezelfde problemen als Frankrijk een eeuw eerder. Door de afnemende bevolking zal het land veel van zijn economische en militaire kracht verliezen.
En wie schreef dit? Dezelfde Geert Mak in zijn bestseller In Europa (2004). Desondanks stelt hij vijftien jaar later in DWDD dat Poetin de instigator was van alle ellende tussen het Westen en de Russische Federatie. 'Toen begon het,’ verklaarde mijn oude vriend zonder te blikken of te blozen. Maar het ‘begon’ veel eerder, zoals ik zelf in december 1991 zag en hoorde, toen ik voor de Humanistische Omroep Stichting een maand in Moskou verbleef om er Russische auteurs, dramaturgen, en academici te interviewen voor vier televisiedocumentaires, getiteld Koshmar (Nachtmerrie). Jeltsin, die vijf maanden eerder de eerste president van Rusland was geworden, was toen al sterk beïnvloed door de Amerikaanse neoliberale ideologie, en de negatieve gevolgen daarvan waren overal merkbaar. Ik kwam toen ook Derk Sauer tegen, die ik al sinds midden jaren zeventig kende. Mijn oude kameraad gaf inmiddels naast het dagblad de 'Moscow Times,' een aantal glossy bladen uit, waarvan ik nog een exemplaar in het Russisch heb, met Madonna op de voorpagina. Op dat moment zag je overal bedelende mensen en kon je in de enige winkelstraat met galeries voor enkele tientallen dollars kostbare ikonen kopen die decennialang op zolders verstopt waren geweest. Terwijl ik Russische intellectuelen interviewde over de sociale en politieke ineenstorting van het Russische Rijk, toonde Derk de Russen de Amerikaanse popster Madonna, die in pikante lingerie stond afgebeeld, en ondersteboven haar kruis liet zien waar ze een microfoon bij hield die verdacht veel op een penis leek. Op zijn manier verspreidde Derk de verworvenheden van de westerse beschaving, kennelijk in de overtuiging dat daaraan in heel Rusland op dat moment een grote behoefte was. Dat vond ik destijds opmerkelijk gedrag voor een marxist-leninist, en nadat ik hem daarmee confronteerde gaf hij wijselijk geen antwoord. Terwijl de Russische mafia steeds machtiger werd, kon men in Sauer's 'Moscow News' het volgende lezen:
The Yuppies Are Coming! This group of hipsters are among a chosen few who are defying Moscow's stacked-up odds: shortages, downward mobility and a nihilistic outlook. A new breed of Moscow youth like money, want a better life for themselves and are fending off the system which chokes so much of their city... 'I like to make money,' said 25-year-old Sterligov, founder of the Russian Millionaire's Club, who also earns hard currency. 'And money makes money.'
Deze neoliberale propaganda verscheen in een land waar op dat moment als gevolg van de ineenstorting het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking lager was dan dat van 1978 toen men nog onder het communistisch regime leefde, de kindersterfte was inmiddels opgelopen tot drie maal zo hoog als in Nederland. Men zou denken dat de Russische bevolking wel wat anders aan het hoofd had dan yuppies en het kruis van Madonna. Zo niet Derk. Hij en zijn redactie vonden het getuigen van 'een nihilistische kijk' als niet iedere arme sloeber meteen ambieerde een ‘yuppie’ te worden. Op een avond nam hij mij en de filmploeg mee naar een groot feest, speciaal ter gelegenheid van de komst van de nieuwe 'Beaujolais Primeur.' Na ons eerst door een haag bedelaars te hebben geworsteld, betraden we een warme, hel verlichte zaal, waar op een grote tafel Franse wijnflessen stonden te pronken. Benevens allerlei types in verkeerd zittende Armani-pakken en hun geblondeerde vrouwen, waren er de onvermijdelijke callgirls, die je overal tegenkwam, en zowaar ook een hoge prelaat van de Russische orthodoxe kerk. Daar tussendoor schuifelde de vrolijk lachende kleine media-tycoon Derk. Ik kwam er ook mafiosi uit de Texaanse oliestad Houston tegen, die toen nog druk doende waren de markt af te tasten om te kijken of ze zich in het Russische milieu konden invechten. Overigens vergeefs aangezien de Russische mafia nog meedogenlozer en gewelddadiger was dan de Amerikaanse, zoals al spoedig aan het aantal moordaanslagen op vooral 'zakenmensen' zou blijken. Derk wist daarentegen overeind te blijven dankzij zijn goede contacten. Iedereen in Moskou wist wie bij de mafia zat; er werd openlijk over gesproken en de Russische mafiosi zelf maakten zonder omwegen aan iedereen die er belang bij had, dus een ieder met veel geld, duidelijk welke organisatie ze vertegenwoordigden. Al die jaren wist Derk zich in dit milieu te handhaven. Sterker nog: mijn extreem-linkse kameraad wist in het ineengestorte imperium binnen een decennium multimiljonair te worden. Desondanks gebruikte Geert Mak in zijn boek In Europa juist deze neoliberale zakenman sans scrupules als betrouwbare bron over Rusland. In verband met de lengte stop ik hier. Meer de volgende keer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten