Het is voor velen waarschijnlijk een brug te ver, maar toch. President Trump verkondigt niet alleen leugens en onzin. Soms heeft hij het gelijk gewoon aan zijn kant. Als hij zijn pijlen richt op China of op NAFTA dan delen velen zijn waarheden. Veel meer mensen dan verondersteld geloven allang niet meer in de zegeningen van wereldwijde vrijhandel. In de rijke landen gelooft nog maar één op de drie mensen dat vrijhandel zorgt voor hogere lonen. In de opkomende markten is met 18% dat percentage nog kleiner.
Hoe kan dat? Er is immers een onmiskenbaar verband tussen vrijere handel en economische groei. Het antwoord is dat het statisch verband buiten beschouwing laat dat er naast winnaars ook verliezers zijn. Er zijn eigenlijk slechts twee winnaars. Dat zijn dan de grote landen en de grote multinationals. Deze conclusies zijn te lezen in het recente UNCTAD-rapport ‘Power, Platforms and the Free Trade Delusion’. De opstellers van het rapport vergelijken de brede kapitaalsstromen van de afgelopen 30 jaar en de netwerkeffecten van de meer recente digitale economie met het negentiende-eeuwse systeem van koloniale controle door de grootmachten van die dagen. Ook in die dagen floreerden die grootmachten en het grootbedrijf.

Wie profiteert van vrijhandel?

Het rapport geeft voorbeelden om zijn stellingname te onderbouwen. Sinds het uitbreken van de crisis nemen de tien grootste exporterende bedrijven in een willekeurig land meer dan 40% van de nationale export voor hun rekening. Het voorbeeld maakt inzichtelijk waarom de winsten van de grote bedrijven zo gestegen zijn, terwijl de loongroei stagneert. Het rapport neemt vervolgens de industriële sector voor de jaren 2000 t/m 2014 apart en kijkt dan naar het binnenlands aandeel van de toegevoegde waarde, waarbij ze vaststelt dat het binnenlands aandeel van de factor arbeid in dat totaal gedaald is.
Er is echter één uitzondering en dat is China. Niet alleen de rijke landen hadden te lijden onder de relatie met China, maar ook arme landen die het internationale vrijhandelsspel speelden volgen de regels van de WTO. Die uitkomst was niet direct de bedoeling. Vrijhandel moest ervoor zorgen dat arme landen in staat gesteld werden op te stijgen in de waardeketen. China speelde het spel echter op eigen voorwaarden, waarbij strategische industrieën beschermd werden en internationale kapitaalsstromen ingeperkt om zo een eigen voorspoedige groei te bewerkstelligen. Talloze Westerse beleidsmakers, politici en CEO’s hebben zich op de Chinese aanpak verkeken. Nog niet zo lang geleden waarschuwden ze Beijing dat de Chinese aanpak staatsondernemingen benadeelden. Die zouden immers niet concurrerend kunnen worden. Nu beklagen diezelfde lieden zich over de oneerlijke competitie van diezelfde staatsondernemingen.

Bescherming intellectueel eigendom

Waar de opkomende landen al veel eerder overtuigd waren van ‘het bedrog van China’ raakt men nu pas in het Westen hiervan doordrongen. Het is derhalve niet zo vreemd dat het verwachtingspatroon inzake vrijhandel snel minder wordt en dat de politieke risico’s gekoppeld aan vrijhandel toenemen. Elk nadeel heb zijn voordeel. In het meer gunstige geval kan er misschien een nieuwe consensus groeien rond het idee dat het wereldhandelssysteem aangepast moet worden aan de nieuwe werkelijkheid. In die nieuwe werkelijkheid zou er veel meer aandacht moeten komen voor het intellectueel eigendom. De overgang van tastbare bezittingen naar minder tastbare zaken als R&D, software en databases zal bij ongewijzigd beleid de huidige problemen eerder versterken dan verminderen. Deze minder tastbare zaken spelen het spel allang niet meer volgens de verouderde economische wetmatigheden. Ook zou er veel meer aandacht moeten komen voor de groeiende machtsconcentratie bij de grote bedrijven als gevolg van fusies en overnames en voor economische diversiteit. Daarnaast zou er op lokaal niveau veel meer financiële aandacht moeten komen voor bedrijven die banen scheppen, niet enkel voor aansprekende startups.
De tijd voor verandering lijkt rijp, want zelfs de Business Roundtable, een lobbyclub voor Big Business in de VS, begrijpt en onderkent dat vrijhandel ook verliezers kent. Dat besef dient ook het eigenbelang. Een systeem waar steeds minder mensen vertrouwen in hebben moet wel mislukken. Dat is wat er nu aan de hand is! De verkiezing van Donald Trump tot president geeft uitdrukking aan het instorten van het huidige systeem!
Cor Wijtvliet