Neoliberalisme is te ver doorgeschoten. Dat zegt nu zelfs het IMF
Artikel van het Internationaal Monetair Fonds lijkt een bocht in te zetten tegen het besparingsbeleid
"Neoliberalisme heeft ons tot de rand van een catastrofe gebracht." Het waren woorden die enigszins voorspelbaar klonken uit de mond van kersvers Gouden Palm-winnaar Ken Loach, toch niet de meest rechts-geïnspireerde cineast. Maar de studiedienst van, jawel, het IMF treedt hem nu bij. "Sommige neoliberale maatregelen hypothekeren duurzame groei."
Of het nu een geëngageerde filmmaker Ken Loach is of een topeconoom als Paul De Grauwe of Paul Krugman: de tegenstand tegen het extreme besparingsbeleid van de voorbije jaren is er altijd geweest. De ene reageert vanuit een sociale bewogenheid, de andere vanuit een economische logica. Een artikel van de studiedienst van het IMF (het Internationaal Monetair Fonds) in de recentste uitgave van het magazine 'Finance & Development', toont nu aan dat beide drijfveren niet eens zo ver van elkaar liggen.
Dat ultraorthodoxe bezuinigingsbeleid, dat zowat overal in Europa in zwang is, is maar één element van het 'neoliberalisme', een economische stroming die al sinds de jaren 80 in opmars is. Die besparingen maken deel uit van de visie dat de overheid zo klein mogelijk moet zijn, met zo weinig mogelijk schulden en dus zo klein mogelijke begrotingstekorten. Privatiseringen zijn nog zo'n middel om daartoe te komen. De concurrentie op de markten moet worden aangezwengeld, ook door buitenlandse spelers makkelijk toegang te geven.
De IMF-onderzoekers willen de voordelen van dat neoliberale beleid niet zomaar onder de mat vegen. "De expansie van de wereldwijde handel heeft miljoenen gered van diepe armoede. Buitenlandse investeringen hebben vaak geholpen om technologie en kennis over te brengen naar ontwikkelende economieën. En privatisering van staatsbedrijven heeft in veel gevallen geleid tot een efficiëntere dienstverlening en een lagere fiscale last op overheden."
Dat ultraorthodoxe bezuinigingsbeleid, dat zowat overal in Europa in zwang is, is maar één element van het 'neoliberalisme', een economische stroming die al sinds de jaren 80 in opmars is. Die besparingen maken deel uit van de visie dat de overheid zo klein mogelijk moet zijn, met zo weinig mogelijk schulden en dus zo klein mogelijke begrotingstekorten. Privatiseringen zijn nog zo'n middel om daartoe te komen. De concurrentie op de markten moet worden aangezwengeld, ook door buitenlandse spelers makkelijk toegang te geven.
De IMF-onderzoekers willen de voordelen van dat neoliberale beleid niet zomaar onder de mat vegen. "De expansie van de wereldwijde handel heeft miljoenen gered van diepe armoede. Buitenlandse investeringen hebben vaak geholpen om technologie en kennis over te brengen naar ontwikkelende economieën. En privatisering van staatsbedrijven heeft in veel gevallen geleid tot een efficiëntere dienstverlening en een lagere fiscale last op overheden."
Financiële openheid of niet?
SHARE
De kans op een crisis wordt na zo'n kapitaalinstroom veel groter
Lees ook
Jonathan Holslag over het economische beleid van de Vlaams-nationalisten: De Wever loopt het risico de geschiedenis in te gaan als de Vlaamse Caligula
En toch. Er zijn - dat beeld wordt stilaan scherpgesteld door economen - belangrijke onderdelen van het neoliberalisme die heel wat meer vragen oproepen. Een stilaan problematisch aspect is bijvoorbeeld het feit dat kapitaal nu ongehinderd over de landsgrenzen heen kan verschoven worden ('de liberalisering van de kapitaalrekening' heet dat in economisch koeterwaals).
Die grotere 'financiële openheid' van veel landen heeft als troef dat geldstromen overal ter wereld kunnen worden ingezet, waar dat ook nodig is. Maar samen met buitenlandse investeringen die een land binnenstromen, komen er ook speculatievere portfolio-investeringen en schulden binnen. En die zorgen voor een veel meer wankele, volatiele economie. Met andere woorden: de kans op een crisis wordt na zo'n kapitaalinstroom veel groter. Het IMF concludeert dat uit 165 concrete voorbeelden in 53 groeiende economieën sinds 1980. Zeker de kortetermijninvesteringen blijken meer kwaad dan goed te doen.
Ook Jonathan Holslag fulmineerde in die context een half jaar geleden al op onze site tegen de ongebreidelde hang van onze huidige politici naar buitenlandse investeringen. Want hoe afhankelijker je bent van buitenlands geld voor je economie, hoe meer inkomsten ook weer terugstromen naar het buitenland. "Slimme economische machtspolitiek moet ervoor zorgen dat de betalingsbalans in evenwicht blijft én de samenleving er beter van wordt. Het omarmt de globalisering zonder te worden leeggemolken door de globalisering."
Die grotere 'financiële openheid' van veel landen heeft als troef dat geldstromen overal ter wereld kunnen worden ingezet, waar dat ook nodig is. Maar samen met buitenlandse investeringen die een land binnenstromen, komen er ook speculatievere portfolio-investeringen en schulden binnen. En die zorgen voor een veel meer wankele, volatiele economie. Met andere woorden: de kans op een crisis wordt na zo'n kapitaalinstroom veel groter. Het IMF concludeert dat uit 165 concrete voorbeelden in 53 groeiende economieën sinds 1980. Zeker de kortetermijninvesteringen blijken meer kwaad dan goed te doen.
Ook Jonathan Holslag fulmineerde in die context een half jaar geleden al op onze site tegen de ongebreidelde hang van onze huidige politici naar buitenlandse investeringen. Want hoe afhankelijker je bent van buitenlands geld voor je economie, hoe meer inkomsten ook weer terugstromen naar het buitenland. "Slimme economische machtspolitiek moet ervoor zorgen dat de betalingsbalans in evenwicht blijft én de samenleving er beter van wordt. Het omarmt de globalisering zonder te worden leeggemolken door de globalisering."
Zijn die besparingen wel zo slim?
SHARE
Door snel je schuldgraad te willen terugdringen, creëer je veel hogere kosten voor je economie dan de voordelen die je eruit puurt
Nogal economisch-technisch, horen we u mompelen. Vinden wij ook. Veel concreter wordt het bij dat andere aspect van het neoliberalisme: besparingen en privatiseringen, om de overheid zo klein mogelijk te houden en de begroting zo evenwichtig mogelijk. Voor de eurozone wordt zo al jaren de fameuze Maastrichtnorm gehanteerd, die onder meer stipuleert dat de staatsschuld niet meer dan 60 procent van het bbp mag bedragen en dat het begrotingstekort onder de 3 procent van het bbp moet blijven.
Die focus op de schuldgraad van een land oogst in ieder geval nog heel wat discussie. De consensus is doorgaans dat het op middellange termijn niet zo dom is om je schulden in te perken, vooral om je te beschermen tegen toekomstige economische stormen. En een te hoge schuld is gewoon slecht voor de groei. Dus moet die, wanneer het kan, naar beneden gebracht worden.
Het IMF bevestigt dat er vooral in Zuid-Europa weinig andere keuze is om dat te doen, omdat enkele landen daar (denk aan Griekenland, Spanje, Portugal) anders gewoon geen geld meer kunnen lenen. Maar die vlieger blijkt niet op te gaan voor landen waar historisch een gezonde begrotingsdiscipline heerst (en dus amper risico's zijn op een schuldencrisis). Meer zelfs: de voordelen van het terugdringen van de schuldgraad blijken miniem te zijn. Een land dat zijn schuldgraad op een paar jaar tijd kan terugbrengen van 120 procent van het bbp naar 100 bbp heeft zich daarmee nauwelijks verzekerd tegen toekomstige dips, concluderen de onderzoekers.
En het gaat nog verder: je creëert veel hogere kosten voor je economie dan de voordelen die je eruit puurt. Want om je schulden te doen dalen, moet je geld hebben. Dat kan je vinden door extra belastingen heffen of kosten besparen. In beide gevallen verstoor je de economie, stelt het IMF. De vraag daalt erdoor en de werkloosheid stijgt.
De cijfers wijzen uit dat periodes waarin overheden de tekorten en schulden willen terugdringen, gemiddeld gezien, gevolgd worden door daling van de economische output. De schuldgraad inperken met 1 procent zorgt gemiddeld voor een stijging van de werkloosheid van 0,6 procent op langer termijn. De inkomensongelijkheid stijgt dan binnen de vijf jaar met 1,5 procent.
Die focus op de schuldgraad van een land oogst in ieder geval nog heel wat discussie. De consensus is doorgaans dat het op middellange termijn niet zo dom is om je schulden in te perken, vooral om je te beschermen tegen toekomstige economische stormen. En een te hoge schuld is gewoon slecht voor de groei. Dus moet die, wanneer het kan, naar beneden gebracht worden.
Het IMF bevestigt dat er vooral in Zuid-Europa weinig andere keuze is om dat te doen, omdat enkele landen daar (denk aan Griekenland, Spanje, Portugal) anders gewoon geen geld meer kunnen lenen. Maar die vlieger blijkt niet op te gaan voor landen waar historisch een gezonde begrotingsdiscipline heerst (en dus amper risico's zijn op een schuldencrisis). Meer zelfs: de voordelen van het terugdringen van de schuldgraad blijken miniem te zijn. Een land dat zijn schuldgraad op een paar jaar tijd kan terugbrengen van 120 procent van het bbp naar 100 bbp heeft zich daarmee nauwelijks verzekerd tegen toekomstige dips, concluderen de onderzoekers.
En het gaat nog verder: je creëert veel hogere kosten voor je economie dan de voordelen die je eruit puurt. Want om je schulden te doen dalen, moet je geld hebben. Dat kan je vinden door extra belastingen heffen of kosten besparen. In beide gevallen verstoor je de economie, stelt het IMF. De vraag daalt erdoor en de werkloosheid stijgt.
De cijfers wijzen uit dat periodes waarin overheden de tekorten en schulden willen terugdringen, gemiddeld gezien, gevolgd worden door daling van de economische output. De schuldgraad inperken met 1 procent zorgt gemiddeld voor een stijging van de werkloosheid van 0,6 procent op langer termijn. De inkomensongelijkheid stijgt dan binnen de vijf jaar met 1,5 procent.
Ongelijkheid
Ho maar, wacht eens even, een hoge schuldgraad is toch slecht voor de economische groei en de welvaart in een land? Klopt, maar de kosten daarvan hebben we eigenlijk al geslikt, dus die kunnen niet meer gerecupereerd worden. Het zijn "verzonken kosten". De conclusie van het IMF luidt dus verrassend: als je als 'fiscaal gezond land' moet kiezen tussen leven met een hogere schuldgraad (die dan wel organisch kan zakken dankzij groei) of het doelgericht zoeken naar extra inkomsten of besparingen om de schuldgraad af te bouwen, kan je beter opteren voor het eerste.
Bij de nadelen van die financiële openheid en dat te orthodoxe besparingsbeleid zit overigens een belangrijke constante: de ongelijkheid groeit daardoor. Ironisch genoeg hypothekeert ongelijkheid precies de economische groei, "net datgene wat de neoliberale agenda een duw in de rug wil geven". "Het bewijs van de economische schade die voortkomt uit ongelijkheid suggereert dat beleidsmakers meer moeten openstaan voor herverdeling dan nu het geval is."
Bij de nadelen van die financiële openheid en dat te orthodoxe besparingsbeleid zit overigens een belangrijke constante: de ongelijkheid groeit daardoor. Ironisch genoeg hypothekeert ongelijkheid precies de economische groei, "net datgene wat de neoliberale agenda een duw in de rug wil geven". "Het bewijs van de economische schade die voortkomt uit ongelijkheid suggereert dat beleidsmakers meer moeten openstaan voor herverdeling dan nu het geval is."
Is dit een bocht van het IMF?
En zo zet het IMF langzaam maar zeker een bocht in, zo bevestigt hoofdauteur Jonathan Ostry aan de Financial Times, "al is het geen aanval op het neoliberale agenda". Hij geeft er ootmoedig toe dat dit artikel vijf jaar geleden nooit had kunnen verschijnen bij het IMF. "Veel mensen denken momenteel hetzelfde: dat bepaalde aspecten van de neoliberale agenda herdacht moeten worden. De crisis leerde ons: 'De manier waarop we dachten, kan niet juist geweest zijn'."
De grote vraag zal zijn of de beleidsmakers bij het IMF snel de stellingen van de onderzoeksafdeling zullen volgen. Want, zo klinkt het nog in de Financial Times, "de verandering daar is trager en hinkt wat achterop op het denkwerk." De conclusie van het artikel in 'Finance & Development' geeft alvast een schot voor de boeg: "Beleidsmakers, en instellingen zoals het IMF die hen adviseren, moeten niet geleid worden door geloof, maar door bewijs van wat er al dan niet gewerkt heeft."
De grote vraag zal zijn of de beleidsmakers bij het IMF snel de stellingen van de onderzoeksafdeling zullen volgen. Want, zo klinkt het nog in de Financial Times, "de verandering daar is trager en hinkt wat achterop op het denkwerk." De conclusie van het artikel in 'Finance & Development' geeft alvast een schot voor de boeg: "Beleidsmakers, en instellingen zoals het IMF die hen adviseren, moeten niet geleid worden door geloof, maar door bewijs van wat er al dan niet gewerkt heeft."
Geen opmerkingen:
Een reactie posten