Imperial Overstretch

Fragment van Zuil van Trajanus.

Ik kijk op dit moment naar een serie van History Planet getiteld Engeneering an Empire. In aflevering 5 over Rome wordt het volgende verteld over de hegemonistische drijfveer van de Romeinen ten tijde van keizer Trajanus:

They were driven by a kind of collective cultural ego. Trajan launched a massive building campaign that began with the empires infrastructure. He made urgently needed rapairs on roads, harbours and public buildings. He commissioned one of the last great aquaducts and built new public baths on the crumbling foundations of Nero's golden house. All this building demanded a tremendous amount of money and in order to really complete and fullfill his own kind of plans he was going to have to come up wth a great deal more of it. And in Roman times this means conquest.

Maar niet alleen ten tijde van de Romeinen gold dat een imperium grootschalige projecten moet laten financieren door veroveringen. Ook nu geldt dat het Amerikaanse imperium alleen overeind kan blijven wanneer het zijn wingewesten de kosten laat betalen. Vandaar dat de Amerikaanse strijdkrachten Irak binnenvielen om op die manier een directe greep te krijgen op de belangrijkste grondstof dat het imperium overeind houdt, te weten olie. Hoewel het overgrote deel van onze westerse intelligentsia het doet voorkomen dat deze elementaire waarheden niet meer opgaan, weet iedereen die tot de benadeelde partij behoort dat er in de geschiedenis niets wezenlijks is veranderd. Imperia worden rijk en in stand gehouden door hun satellieten, net zo lang tot er sprake is van imperial overstretch, dat wil zeggen dat de kosten om andere volkeren eronder te houden hoger zijn geworden dan de opbrengsten die de veroveringen opleveren. En op dat punt is de VS aangeland.

Het probleem waarmee de hegemonistische elite in de VS kampt is hetzelfde als waarmee Rome kampte toen het na twee eeuwen een democratische republiek te hebben gehad ineens geconfronteerd werd met de absolute noodzaak om een alleenheerser de macht te geven. De democratie bleek na de uitgebroken burgeroorlogenniet langer meer in staat de hegemonie van het rijk veilige te stellen. Feit is dat een imperium en een democratie, hoe gebrekkig die ook mag functioneren, niet voor lange tijd kunnen samengaan om de simpele reden dat dictatuur en democratie elkaar domweg niet dulden. Het was Mark Twain die hier al in het begin van de twintigste eeuw op wees toen hij verklaarde dat de VS niet een imperium in Oost Azie kon opbouwen en tegelijkertijd thuis een democratie kon blijven. Hij leverde daarmee als 'anti-imperialist,' zoals hij zichzelf noemde, felle kritiek op de genocidale Amerikaanse verovering van de Filippijnen, dat als springplank moest dienen voor de uitbreiding van de economische macht van het jonge rijk. Of zoals de Amerikaanse president Woodrow Wilson zo treffend formuleerde:

Since trade ignores national boundaries and the manufacturer insists on having the world as a market, the flag of his nation must follow him, and the doors of the nations which are closed must be battered down … Concessions obtained by financiers must be safeguarded by ministers of state, even if the sovereignty of unwilling nations be outraged in the process. Colonies must be obtained or planted, in order that no useful corner of the world may be overlooked or left unused.

De ware redenen achter de woorden van de 'internationalist' Woodrow Wilson waren economische, het telkens terugkerende probleem van de overproductie. De toenmalige president McKinley verwoordde dit zonder omwegen toen hij tijdens de grote depressie in de VS aan het eind van de negentiende eeuw verklaarde: 'Wij hebben goed geld… maar wat we nodig hebben is nieuwe markten,’ omdat, zoals de invloedrijke voorzitter van de Senaats Commissie voor Buitenlandse Betrekkingen Henry Cabot Lodge, hem nog eens duidelijk had gemaakt, de binnenlandse markten ‘niet voldoende zijn voor onze op volle toeren draaiende industrieën.’ Met het oog daarop verklaarde de invloedrijke Senator Albert Beveridge: 'The Philippines are ours forever... and just beyond the Philippines are China's illimitable markets... The Pacific is ours.' Telkens weer was het argument tijdens het debat in het Congres over de annexatie van de Filippijnen dat dit land als de 'stepping-stones to China' moest functioneren, een potentiele markt van destijds 400 miljoen consumenten. Natuurlijk werd deze noodzaak met nobel klinkende propaganda aan de man gebracht. De VS had de plicht om het christendom en de blanke beschaving te verspreiden onder wat Beveridge noemde 'savage and senile peoples.' Een wonderlijk argument, al was het maar omdat de meeste Filippinos na eeuwen Spaanse overheersing al katholiek waren. Het ging en gaat om goedkope grondstoffen en nieuwe markten voor Amerikaanse producten. Dat werd nog eens onderstreept door de Amerikaanse generaal Smedley Butler. Terug kijkende op zijn ruim 33 jaar actieve militaire dienst verklaarde in 1933 deze oud bevelhebber van het Korps Mariniers:

Oorlog is misdaad. Hij wordt gevoerd ten voordele van de zeer weinigen ten koste van de massa. Ik ben heel lang een eersteklas uitsmijter geweest voor het bedrijfsleven. Voor Wall Street en voor de banken. Ik was in feite een misdadiger, een gangster voor het kapitalisme. Ik heb in 1914 Mexico veilig gemaakt voor de Amerikaanse oliebelangen. Ik hielp bij het verkrachten van een half dozijn Midden Amerikaanse republieken voor het profijt van Wall Street. In China heb ik ervoor gezorgd dat Standard Oil ongestoord zijn weg kon gaan. Al Capone is niet verder gekomen dan drie wijken. Mijn werkterrein omvatte drie continenten.

En om er voor te zorgen dat de vlag de multinationals volgt werden er honderdduizenden Filipinos afgeslacht door de Amerikaanse militairen en dat alles onder leiding van Amerikaanse generaals die eerder al in de VS zelf hun sporen hadden verdiend met het uitroeien van de indianen.

Waar het imperia omgaat werd helder geformuleerd door onder andere George Kennan, in 1948 hoofd van het planningsbureau van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. In een geheim intern beleidsstuk schreef hij destijds:

Wij hebben ongeveer 50 procent van de rijkdommen in de wereld, maar slechts 6,3 procent van haar bevolking… In deze omstandigheden, zullen we niet in staat zijn te voorkomen dat wij het voorwerp worden van jaloezie en haat. Onze werkelijke taak in het komende tijdperk is om een netwerk van betrekkingen op te bouwen die ons in staat stelt deze positie van ongelijkheid te handhaven… Om dat te doen, zullen we alle sentimentaliteit en dagdromen opzij moeten zetten; en moet onze aandacht overal geconcentreerd zijn op onze directe nationale doelstellingen… We moeten ophouden te spreken over vage en… imaginaire doelstellingen als mensenrechten, het verhogen van de levensstandaard, en democratisering. De dag is niet veraf dat we in pure machtsconcepten moeten handelen. Hoe minder we daarbij gehinderd worden door idealistische slogans, des te beter het is.

Aldus de grondlegger van de westerse containment politiek. Maar dat was zes decennia geleden. Het probleem nu voor de VS is dezelfde waarmee Trajanus opgescheept zat. Onder zijn heerschappij had het Romeinse rijk zijn grootste omvang bereikt door alle oorlogen die hij had gevoerd. Maar oorlog kost veel geld en dat geld kan niet worden besteed aan de uitbreiding en het onderhoud van de infrastructuur. Het gevolg was toen en is nu nog steeds dat de infrastructuur in een uiterst slechte staat gaat verkeren. Iedereen die door de VS reist ziet dit overal. Hoe nu verder? Welnu, dit is de paradox. De VS zal net als Rome ten tijde van Trajanus meer volkeren moeten 'onderwerpen' om aan geld te komen zodat het zijn eigen rijk in stand kan houden, terwijl tegelijkertijd die veroveringen en het eronder houden van de anderen handen vol geld kost, zoals nu weer in Afghanistan en Irak blijkt, en ook al in Vietnam bleek. Trajanus lukte het, met dit voorbehoud dat zijn opvolger Hadrianus het rijk moest consolideren, dat wil zeggen, alles in het werk moest stellen om enerzijds de vijand buiten de deur te houden, getuige de beroemde Muur van Hadrianus, en anderzijds om de volkeren binnen de Muur, inclusief zijn eigen soldaten, zo rustig mogelijk te houden. Men zou kunnen zeggen dat Trajanus het begin van het einde voorbereide.