Ian Buruma en 'het betrekkelijk goedaardige imperialisme uit Washington' 4

La Malène.

Beste Ian,

Tamelijk toevallig las ik eergisteren op een gedenkplaat nabij de ingang van een romaans kerkje uit de twaalfde eeuw in het gehucht La Malène, gelegen aan een kruispunt van wegen in de Kloof van de Tarne, het volgende:

The 1789 Revolution brought me tragedy. I’ve been mourning my husband for ten years now. He wanted to defend the King and Catholic religious freedoms against the revolutionaries — as did almost everybody from the Tarn Gorges. Many of our men joined the Royalist Troops led by Marc Antoine Charrier. We believed we would be victorious; we wanted to preserve our religion. But 1793 was a terrible year: the revolutionary forces used a despicable trick to capture our men who were resisting the on the Sauveterre plateau. The Criminal Tribunal condemned them all to death because they were wearing a white cockade, and proclaimed ‘Long live the King’ and refused to renounce their faith. They were taken to Florac to be guillotined on the 2nd of June. My husband and 21 other men from Malène died that day. They will always be remembered as the Malène Martyrs. In oktober, the revolutionaries came back. They looted and burned our houses and our stores of walnuts. La Roche de la Barre is still blackened, but we are all rebuilding the village together. 

Terwijl ik samen met onze hond door een bos langs het riviertje de Tarne terugliep naar het kasteel waar ik met Heikelien een paar dagen verblijf, realiseerde ik me dat dit relaas in feite een metafoor is. Het handelt hier om een geïsoleerde groep mensen die, buiten de geschiedenis levende, de loop van de geschiedenis probeerden te stoppen door het ancien regime te blijven steunen, en bovendien ‘geloofden’ dat ‘we would be victorious.’ Hoewel de geschiedenis maar al te vaak wreed en onrechtvaardig is, bezit zij tegelijkertijd wel een onverbiddelijke logica, gebaseerd op de wet van oorzaak en gevolg. Daardoor zal er nooit een einde komen aan de geschiedenis, en gaven Amerikaanse neoconservatieve ideologen na de val van de Sovjet Unie blijk van grote onwetendheid door te menen dat er wel degelijk een eind aan de geschiedenis was gekomen. De geschiedenis kent daarentegen wel breekpunten, periodes waarin het ancien regime niet meer gered kan worden, en met geweld een nieuw tijdvak aanbreekt. 

Net als destijds de geïsoleerde boeren in de ravijnen en op het kalkstenen hoogland van de Lozère op een breukvlak leefden, zo leeft ook de postmoderne mens in een overgangstijd. De meeste mensen die ik ken weten dit al dan niet bewust. Gevoelsmatig dan wel rationeel beseffen ze dat het huidige ancient regime failliet is, zowel financieel en politiek, als cultureel en moreel. Dit is een opmerkelijk fenomeen aangezien de westerse mainstream-pers dag in dag uit erop hamert dat ‘ons’ neoliberaal en neoconservatief bestel het best denkbare systeem biedt voor de hele mensheid tot in lengte der dagen. Het establishment en zijn woordvoerders in de ‘vrije pers’ gaan daarom zelfs moeiteloos akkoord met het feit dat ‘Nederland verwerpt VN-verdrag tegen kernwapens. Nederland was als enige NAVO-staat aanwezig op de vergadering over het verdrag. Ook alle kernmachten lieten verstek gaan,’ zoals de NRC vrijdag 7 juli 2017 zijn lezers liet weten. Kortom, de gevestigde orde beschouwt het acceptabel dat in het uiterste geval de gehele mensheid zal worden uitgeroeid tijdens een nucleaire holocaust. Volgens Hannah Arendt en Harry Mulisch, die beiden over het fenomeen Eichmann schreven, zijn ‘Schreibtisch  Mörder’ geen afwijking van de soort. Er zijn honderden miljoenen rechtschapen burgers die bereid zijn om op bevel massaal te moorden. De ‘Banaliteit van het Kwaad,’ noemde Hannah Arendt het, en Harry Mulisch concludeerde in 1961 in zijn onovertroffen boek De Zaak 40/61:

Eichmann is definitief geschiedenis geworden. Waar praat ik nog over? Mensen bedreigen mensen met een vernietiging, waarnaast de jodenmoord een bagatel zal worden, een herinnering uit de goede oude tijd. En geen Amerikaan of Rus die, komt het bevel, zal weigeren de bommen in het zachte vlees van hele volkeren te werpen -- zo min als Eichmann weigerde. Wat hebben wij eigenlijk over Eichmann te beweren? Wij, die zelfs de ongeborenen bedreigen: en die oorlog tegen ons nageslacht is al (sinds Hiroshima) zestien jaar aan de gang! Maar zoiets heet geen 'oorlog' meer, dat heet een vervloeking. Hier vervloekt de mens zichzelf, zijn eigen kindskinderen, hieruit spreekt een haat zo fundamenteel, dat wij wel moeten vrezen, de mens nog altijd overschat te hebben.

Ian, ondanks jouw opvatting dat Washington en Wall Street er een ‘betrekkelijk goedaardig imperialisme’ op nahouden, wordt ook jij, net als iedereen, geconfronteerd met de vraag: hoe wapenen ‘wij’ ons tegen de Eichmannen van de toekomst, die gedachteloos bevelen uitvoeren, deze doodgewone mannen en vrouwen, die in de rol van autoriteiten de moloch voeden. Het christendom bleek onmachtig te zijn de religieuze mens fatsoen bij te brengen, en ook de kapitalistische- en communistische ideologie bleken ontoereikend te zijn om de gelovigen in de Verlichting en de Vooruitgang moraliteit bij te brengen. Hoe bestrijden we onszelf? ‘We have met the enemy’ zegt de stripfiguur Pogo, ‘and he is us,’ te weten: de westerse mens die in een permanente staat van oorlog verkeert met de medemens en de natuur. De Eichmannen zijn slechts tandwieltjes in de vernietigingsmachine die in oorlogstijd en in vredestijd het bestaan dicteert. 

Waar we mee te maken hebben is niet het vlees geworden makkelijk herkenbare kwaad, het probleem is ook niet de praktijken van de individuele sociopaat of de fanaticus, het is allemaal veel erger. Het probleem is de keurig sprekende, goed in het pak zittende technocraat die gedachteloos datgene uitvoert wat hij/zij als normaal is gaan vinden. De ‘banaliteit van het kwaad,’ juist dat is het grote gevaar. Is er een oplossing? Harry Mulisch kwam niet verder dan dit: 'Ik zou willen zeggen: wie niet geloven kan en dus ook niet geloven kan dat massamoord in waarheid verschrikkelijk is, laat die het dan tenminste willen geloven... en wel op grond van niets.' Gelijk had hij, meer is er niet. Eichmann is een menselijke mogelijkheid, waartegen geen remedie bestaat. En dus ‘verwerpt [Nederland] VN-verdrag tegen kernwapens,’ terwijl tegelijkertijd zowel de massa als de intelligentsia de waanzin van de macht onweersproken accepteert. Deze misdadigheid zadelt jou op, Ian, als opiniemaker van de mainstream-pers, met een buitengewoon grote verantwoordelijkheid. Meermaals geprezen en gelauwerd door de gevestigde orde — met haar almaar toenemende wanorde — is nu de onvermijdelijke vraag: hoe lang ben jij bereid de terreur te aanvaarden van het — in jouw ogen — ‘betrekkelijk goedaardige imperialisme’ van de VS? Tot het moment dat een nucleaire holocaust een keuze overbodig heeft gemaakt, en jouw kinderen de rekening moeten betalen voor het feit dat jij je aan dit systeem conformeerde? Wanneer is het genoeg? Ik begrijp natuurlijk in welke onmogelijke positie jij jezelf hebt gemanoeuvreerd. Net als elke mainstream-journalist geldt dat als jij het Amerikaans imperialisme ‘kwaadaardig’ had genoemd — zoals elk ‘imperialisme’ in de geschiedenis per definitie ‘kwaadaardig’ is, anders kan het niet functioneren — jouw aanzien in kringen van de gevestigde orde drastisch zou zijn gekelderd. Immers, zoals -- de voor iedere internet-gebruiker toegankelijke -- Wikipedia benadrukt: 

Imperialism and colonialism both dictate the political and economic advantage over a land and the indigenous populations they control, yet scholars sometimes find it difficult to illustrate the difference between the two. Although imperialism and colonialism focus on the suppression of an other, if colonialism refers to the process of a country taking physical control of another, imperialism refers to the political and monetary dominance, either formally or informally. Colonialism is seen to be the architect deciding how to start dominating areas and then imperialism can be seen as creating the idea behind conquest cooperating with colonialism. Colonialism is when the imperial nation begins a conquest over an area and then eventually is able to rule over the areas the previous nation had controlled… The meaning of imperialism is to create an empire, by conquering the other state's lands and therefore increasing its own dominance. 

https://en.wikipedia.org/wiki/Imperialism 

De Indiase socioloog Ashis Nandy schreef in zijn essaybundel The Intimate Enemy (1983) over het feit dat voor de Europeanen de overzeese gebiedsdelen tevens dienden als uitlaatklep voor de opgebouwde spanningen in de moderniserende kapitalistische maatschappij. Zowel de heersende  klasse als de lagere orde kon elders haar frustraties bot vieren op de inheemse bevolking, zonder daarvoor te worden bestraft. Nandy merkte in dit verband op dat 

there was what E.M. Forster called the ‘undeveloped heart’ in the British which seperated them not merely from the Indians but also from each other.

Volgens Nandy wordt het gebrek aan affectiviteit mogelijk gemaakt door a. het hermetisch scheiden van kennis en emotie, b. het creëren van een pathologische breuk tussen ideeën en gevoelens. Hij wees erop dat de 

theory of imperialism did not remain an insulated political position in Britain; it became a religious and ethical theory and an integral part of a cosmology. It not only structured the inner needs of the changing British society but also gave grotesque expression to a ‘primitive’ religious and social consciousness that had acquired immense military and technological power and was now operating on a global scale. 

Het moet voor een geschoold mens, en zeker voor een serieuze journalist, toch niet moeilijk zijn om in te zien dat een ‘goedaardig imperialisme’ een contradictio in terminis is, hoe ‘betrekkelijk’ die goedaardigheid ook moge zijn. Wees eerlijk, Ian, iemand die nu nog bij zijn volle verstand spreekt van het ‘betrekkelijk goedaardige imperialisme’ van de VS is niets anders dan een propagandist. Jouw houding in deze is typerend. Al in 1928 pleitte één van de invloedrijkste grondleggers van de public-relations industrie Edward Bernays, voor een aristocratische politiek, omdat in een massamaatschappij een echte democratie niet mogelijk zou zijn. Volgens hem was 

the engineering of consent the very essence of the democratic proces, the freedom to persuade and suggest... The conscious and intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society. Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government which is the true ruling power of our country.

Bernays was niet de eerste de beste. Zijn baanbrekende studie ‘Propaganda (1928) was niet alleen in de VS een succes; ook in nazi-Duitsland was het boek invloedrijk. Zijn werk stond zelfs in Goebbels' werkkamer. Bernays onderwees de elite dat ze zich moest concentreren op ‘regimenting the public mind every bit as much as an army regiments the bodies of its soldiers.’ Dit inzicht echode het wijze inzicht van Edward Gibbon uit The Decline and Fall of the Roman Empire, namelijk dat

Augustus was sensible that mankind is governed by names; nor was he deceived in his expectation, that the Senate and people would submit to slavery, provided they were respectfully assured that they still enjoyed their ancient freedom.

De macht die altijd en overal behept is met een cynisch bewustzijn opereert tegenwoordig niet fundamenteel anders dan in de dagen van Augustus. De Verlichtingsfilosoof David Hume verbaasde zich al in de achttiende eeuw over 'the easiness with which the many are governed by the few’ en ‘the implicit submission with which the men resign their own sentiments and passions to those of their rulers.’ Hume schreef dat wanneer

we enquire by what means this wonder is brought about, we shall find, that as Force is always on the side of the governed, the governors have nothing to support them but opinion. It is therefore, on opinion only that government is founded; and this maxim extends to the most despotic and most military governments, as well as to the most free and most popular.

Vandaar het belang van de geestelijkheid in alle tijden en van de opiniemakers in een geseculariseerd bestel als de ‘onze.’ Zij dragen ertoe bij dat de massa in het gareel blijft lopen. Zolang de opiniemakers hun propaganda moeiteloos aan de man kunnen brengen, is er geen vuiltje aan de lucht, maar zodra het systeem begint te haperen, worden ze op de proef gesteld en blijkt doorgaans al snel dat ze gebakken lucht verkopen. Eenmaal hun geloofwaardigheid kwijt, is het onmogelijk die terug te winnen, om de simpele reden dat er ‘is no hope in returning to a traditional faith after it has once been abandoned, since the essential condition in the holder of a traditional faith is that he should not know he is a traditionalist,’ zo wist de Perzische wijsgeer Al Ghazali al in de elfde eeuw. 

Via deze omweg keer ik terug naar de geïsoleerde boeren van de Tarne die in 1793 volkomen onvoorbereid geconfronteerd werden met een onvermijdelijke historische omwenteling die hun vertrouwde wereld van het ene op het andere ogenblik vernietigde. Ian, ’wij’ — jij, ik, en alle anderen op aarde — leven op een breukvlak, en wat mij aan jouw reactie op mijn vragen en opmerkingen zo opvalt, is dat ook jij, als vooraanstaand mainstream-journalist, onvoorbereid reageerde. Het is alsof jij, net als de meerderheid van de opiniemakers van de commerciële massamedia, even geïsoleerd bent als destijds de boeren van de Tarn, die meenden de geschiedenis te kunnen stoppen om op die manier het ancien regime te redden. Jouw reflexmatige reactie op mijn vragen toonde aan dat je geen belang hebt in het onderzoeken van de fundamentele kritiek op het huidige ancien regime. Daarom kap je ook meteen een verdere discussie af. 

Jij wilde als jong mens de top bereiken, en in maatschappelijk opzicht is je dat zeker gelukt; ik bedoel een koning die voor je applaudisseert, is voor een gewone Nederlander zo ongeveer het hoogst haalbare. Maar om die positie te kunnen bereiken, moest je het establishment van een failliet systeem behagen, en ben je nu niet meer in staat een dissidente rol te spelen, die eigen is aan een ware intellectueel. Zo blijft het voor jou bijvoorbeeld onverenigbaar dat iemand als ik de terreur van de Amerikaanse elite kan verafschuwen en tegelijkertijd het werk van Amerikaanse intellectuelen kan bewonderen. Je beseft niet dat het ancien regime — dat jouw verdiensten zo hoog inschat — ten dode is opgeschreven, het heeft zijn langste tijd gehad, en zijn sycofanten functioneren slechts als voetnoten. Hoewel het establishment dit niet inziet, leven ‘we’  in feite al in een nieuw tijdvak. Zoals de Australische hoogleraar in ‘Public Ethics,’ Clive Hamilton, in zijn boek Defiant Earth. The Fate of Humans in the Antropocene  (2017) helder uiteenzet is er vandaag de dag sprake van ‘A New Antropocentism,’ dat de mens dwingt ‘To doubt everything.’  Hij schrijft:

When discussion turns to the Antropocene’s reconfiguration of humankind’s relationship with the Earth it is sometimes met with ‘Well, those ideas do not resonate with me’ or ‘They are not part of my cultural background.’ There was a time, in the seventeenth and eighteenth centuries, when the idea of mechanical nature operating according to knowable physical laws did not resonate in the ears of most of those who heard them for the first time. A mechanical universe went against the grain of their comprehension of the world around them; the rupture of modernity was deeply discomforting. In the same way, the Anthropocene’s advent brings a break in thinking commensurate with the break in the Earth’s functioning because it contradicts the understanding of the world brought by modernity three or four centuries ago. So what is it about the Anthropocene that qualifies its arrival as a historical breach of comparable magnitude, one that demands we set aside our accustomed understanding and reconsider everything?

First, we face the real prospect that over this century humans will, in full knowledge of what we are doing, irreparably degrade the conditions of life on our home planet. Second, we must concede the material possibility of our own extinction, or at least the collapse of civilized ways of life, as a result of our own actions. Third, the functioning of the Earth has changed. No longer governed solely by blind forces, its progress is now influenced by the injection of an ontologically distance force of nature, one that expresses human will. The glove is no longer the ‘disenchanted’ Earth given to us by the scientific revolution. But nor is it ‘re-enchanted’; it is not magic that pervades it but willed activity. In addition, the pleasant and  predictable climate of the Holocene epoch, which was the environmental context for the emergence of civilization and the cultures and social structures that accompanied it, has been relegated to the past; we are entering a new, unstable, and unpredictable geological era that will endure for thousands or tens of thousands of years.

Ook Ian Buruma weet dat voor dit diepzinnig inzicht een Nederlandse koning of een Amerikaanse president en ook de rest van de gevestigde orde in het Westen niet zal applaudisseren, omdat het domweg hun belangen niet dient. De vraag is dan ook wie de westerse mainstream-opiniemaker dient. De waarheid of de macht? De werkelijkheid of de onverzadigbare lust naar bevestiging?