Henk van der Keur

Beste Stan,

Ook bij de verder rake analyse van Pat in zijn artikel NATO-Russia Collision Ahead?, helaas geen discussie over de Iskander-raket van de Russen.

Juist toen ik onlangs het artikel las van Theo Koelé in de zaterdag-Volkskrant van 20 juni onder de kop "VS heropenen debat over plaatsting van kruisraketten", had ik net een artikel gelezen van Pavel Podvig in de Bulletin of the Atomic Scientists. Een fysicus die ik al een tijdje volg omdat hij zeer accurate informatie biedt via zijn website Russian Stategic Forces, maar ook via het blog van de Internationale Commissie over Splijtstofmaterialen (IPFM). Pavel maakt duidelijk dat Rusland helemaal geen nucleair-capabele Iskander-raketten test, maar dat mogelijk een onbedoelde technische fout bij een lanceerinrichting de boosdoener is geweest.

Ik vind het belangrijk om die zienswijze van Pavel een podium te bieden. Onderstaand artikel zal straks in het komende bomvolle nummer van Proces Nieuws van Tribunaal voor de Vrede verschijnen.

Vanwege de actualiteit verspreid ik dit stuk alvast. De materie waar Pavel over schrijft is behoorlijk complex, maar ik hoop dat ik het op een heldere manier heb kunnen overbrengen.

groet, Henk

Nieuwe kernwapenwedloop? Neen!

Henk van der Keur

De ons welbekende ban-de-bom cartoon van Opland prijkt goed zichtbaar op de voorpagina van de Volkskrant van zaterdag 20 juni. Niet zonder reden. De krant kopt: "De VS heropenen debat over plaatsing kruisraketten". Aanleiding daarvoor is de beschuldiging van de Amerikanen dat Rusland het INF-verdrag schendt. Dit Amerikaans-Russisch akkoord maakte in 1987 een einde aan de plaatsing van kruisraketten in zowel Europa als Rusland. Daarmee was ook de voorgenomen stationering van 48 Tomahawkkruisraketten op de militaire basis in het Noord-Brabantse Woensdrecht van de baan. Zou dat besluit - waar een historisch aantal demonstranten voor op de been kwam - nu weer teruggedraaid worden? 

Ko Colijn, directeur van de Haagse denktank Clingendaal, neemt alvast een voorschot op de mogelijke politieke gevolgen. Volgens hem kan heropening van het debat leiden tot een tweespalt binnen de NAVO. Oost-Europese landen zullen direct instemmen met plaatsing, maar bij toetreding tot het bondgenootschap is bepaald dat er op hun grondgebied geen kernwapens gestationeerd zouden worden.   

Net als in andere berichtgeving in de Westerse media gaat het Volkskrant-artikel er voetstoots vanuit dat de heropening van het debat een antwoord is op de ontwikkeling van een nieuwe Russische kruisraket, de Iskander-raket. Een vooraanstaande deskundige is daar allerminst zeker van. Hij sluit niet uit dat Rusland het INF-verdrag heeft geschonden, maar stelt de Amerikaanse beschuldiging ter discussie.

Russische raketten op Europa gericht?

Juist nu het militaire conflict aan Rusland's grenzen snel escaleert, is nadere duiding over de Amerikaanse beschuldigingen dringend gewenst. Sommige commentaren gaan zelfs zover dat de Russen de kruisraketten al op Europa hebben gericht. Zo lijkt de situatie op een herhaling van de impasse in de jaren tachtig. Niets is echter minder waar. Rusland heeft helemaal geen kruisraketten op Europa gericht staan en voor er conclusies worden getrokken, is het nuttig om eerst eens te kijken wat die nieuwe raketten van Rusland nu daadwerkelijk zijn en vooral wat ze niet zijn. 

Iskander-raket

In hun jaarlijkse nalevingrapporten geven de VS heel weinig informatie prijs over de vermeende schending door Rusland. Dat geeft aanleiding tot veel speculatie. In de Bulletin of the Atomic Scientists poogt Pavel Podvig de controverse te ontwarren. De fysicus en expert op het terrein van Amerikaans-Russische betrekkingen en non-proliferatie meent dat de Iskander-raket niet de boosdoener is. Hij stelt dat de theorie over een nieuwe variant van de Iskander-M systemen overtuigend mag lijken, maar dat ze niet passen in de informatie die afkomstig is van de niet-nalevingbeweringen van de Amerikanen. Amerikaanse functionarissen hebben herhaaldelijk gesteld dat de raket in kwestie geen Iskander is. Er zijn vele manieren om die uitspraken te interpreteren, maar Pavel meent dat als ze het over nucleair-capabele Iskander-raketten zouden hebben gehad de taal anders zou zijn geweest. Hij denkt dat de boosdoener een kruisraket is die vanaf een onderzeeër wordt gelanceerd. Deze raket zou zijn getest vanaf een 'verkeerde' soort lanceerinrichting.

schending INF-verdrag?

Het INF-Verdrag verbiedt niet de ontwikkeling en toepassing van kruisraketten die vanaf zee kunnen worden gelanceerd, hoewel dezelfde raketten gemakkelijk op land kunnen worden ingezet. Het verdrag maakt het ook mogelijk om kruisraketten die vanaf zee worden gelanceerd te testen vanaf land, zo lang deze testen uitgevoerd worden met een vaste draagraket op een basis die uitsluitend wordt gebruikt voor het testen van deze raketten. En daar zijn we volgens Podvig op het punt aangekomen waar Rusland mogelijk in conflict is gekomen met het verdrag: Het testte een kruisraket met een draagraket die niet 'vast' was, of met een draagraket die voor een ander doel werd gebruikt. Al deze mogelijkheden zijn niet duidelijk in het verdrag omschreven waardoor er veel ruimte is voor interpretatie en onenigheid. De wetenschapper wil een opzettelijke schending van het verdrag door Rusland niet volledig uitsluiten, maar gaat uit van een onbedoelde technische schending van het verdrag. Podvig vindt het een ernstige zaak als de beweringen van de Amerikanen juist blijken te zijn. Nochtans zijn de bewijzen dat Rusland het INF-verdrag heeft geschonden flinterdun.

escalatie brengt oplossing niet naderbij

Het zal niet makkelijk zijn voor de Verenigde Staten en Rusland een manier te vinden om uit dit niet-nalevinggeschil te komen. Voor een diplomatieke oplossing is goede wil en vertrouwen vereist, en juist deze eigenschappen zijn vrijwel volledig afwezig in de hedendaagse relatie tussen de Verenigde Staten en Rusland. De oorlogsretoriek loopt steeds verder uit de hand. Persbureau AP citeert Martin Dempsey, een gezaghebbende generaal uit het Amerikaanse Leger, die verklaart dat de VS "wapens zouden kunnen ontwikkelen en in stelling kunnen brengen als het is bevrijd van de beperkingen die het INF-verdrag oplegt". Hij gaat zelfs zover specifieke wapensystemen te benoemen die de VS zouden kunnen gaan gebruiken. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Philip Hammond verklaart dat de Amerikanen kruisraketten zouden kunnen plaatsen op Brits grondgebied.  Vervolgens kondigt de Amerikaanse minister van Defensie Ashton Carter aan dat de VS permanent tanks, militaire voertuigen en ander legermaterieel gaan inzetten in landen die grenzen aan Rusland. Ook zijn er lopende discussies over het direct bewapenen van Oekraïne, buiten de uitgebreide steun die de rechtse regering al ontvangt. 

De nucleaire doctrine van de NAVO is onderwerp geweest van informele gesprekken "in de marge" van de recente NAVO-top. Het nieuwe beleid zal formeel worden gearticuleerd en bevestigd op een conferentie van de Nuclear Planning Group van de alliantie. "Er is ernstige bezorgdheid over de manier waarop Rusland publiekelijk te pas en te onpas dreigt met kernwapens. Dus er zijn heel veel beraadslagingen in het bondgenootschap over kernwapens," zo zegt een NAVO-diplomaat in The Guardian. Al dit soort berichten en commentaren creëren een sfeer van een onontkoombare confrontatie, die de bestaande crisis alleen maar verder verdiept.

pogingen tot de-escalatie

Voorstanders van kernontwapening die elkaar in Wenen ontmoeten proberen de situatie te de-escaleren. De groep, bestaande uit huidige en voormalige defensieambtenaren van de 

VS en Europa, waarschuwt dat een nieuwe wapenwedloop op handen is, tenzij er nu onmiddellijk maatregelen worden genomen. Een stap die onmiddellijke verlichting kan bieden zou zijn dat de VS het kernstopverdrag (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty) gaan ratificeren, dat Rusland inmiddels al heeft ondertekend en geratificeerd. 

Het geschil rond de niet-naleving van het INF-verdrag vraagt om meer assertiviteit van beide partijen.

Volgens Pavel Podvig is er voldoende informatie beschikbaar om een zinvolle technische discussie met de VS te openen over wat er werkelijk is gebeurd op de Russische testlocatie.  Tegenwerking zal de situatie alleen maar erger maken en zal Rusland zeker niet helpen vrienden te winnen. De Verenigde Staten zouden ook kunnen helpen de situatie kalmeren. Natuurlijk, een overtreding is een overtreding en er is niets mis met voortdurende druk op Rusland over de naleving. Maar Washington doet er verstandig aan om meer details over de beschuldigingen te onthullen en duidelijk te verklaren dat Rusland zijn raketten niet op Europa heeft gericht.

Belangrijke bronnen:

Koelé, Theo, de Volkskrant (20 juni 2015): VS heropenen debat over plaatsing kruisraketten

Podvig, Pavel, Bulletin of the Atomic Scientists (06/22/2015): Sorting fact from fiction on Russian missile claims  

http://thebulletin.org/sorting-fact-fiction-russian-missile-claims8414

Podvig, Pavel, Russian strategic nuclear forces (06/23/2015): Cruise missiles and INF - What about 9M729?  

http://russianforces.org/blog/2015/06/cruise_missiles_and_inf_-_what.shtml