Zijn slavernij en Holocaust vergelijkbaar?
Wilfred van de Poll en Maurice van Turnhout − 28/02/14, 15:46
Filmmaker Steve McQueen heeft een taboe doorbroken door de slavernij met de Holocaust te vergelijken. Heeft hij een punt?
Ik snap niet dat daar nog steeds discussie over is. Meer dan elf miljoen mensen zijn uit Afrika gehaald en in slavernij terechtgekomen
Pas op! Wie de Holocaust erbij haalt, begeeft zich steevast in een mijnenveld. Steve McQueen durft het aan. De regisseur van de film '12 Years a Slave' vergelijkt de slavernij in Amerika expliciet met het lot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog.
McQueen verfilmde het dagboek van de zwarte Solomon Northup, een vrij man die in 1841 ontvoerd en verkocht werd aan een plantagehouder. In 1853 werd hij bevrijd. Zijn boek is voor de slavernij wat Anne Franks dagboek voor de Jodenvervolging is, meent McQueen.
Vergelijkingen met de Holocaust liggen gevoelig. Beroemd is de Historikerstreit tussen Ernst Nolte en Jürgen Habermas begin jaren tachtig. Nolte vergeleek de Holocaust met Stalins massamoorden in de Goelag. Een verontwaardigde Habermas protesteerde. Door de gaskamers op één vlak met andere gebeurtenissen te leggen, relativeer je de unieke gruwelijkheid ervan, stelde hij.
Schindler's List
Van dit soort argumenten trekt McQueen zich niets aan. Tegen NRC Handelsblad zei hij: "Ik snap niet dat daar nog steeds discussie over is. Meer dan elf miljoen mensen zijn uit Afrika gehaald en in slavernij terechtgekomen. Het ergste wat een mens kan overkomen, is een slaaf te zijn." Voor zijn vergelijking oogst McQueen opvallend veel bijval, ook aan Joodse zijde. Van Arnon Grunberg, bijvoorbeeld, in De Volkskrant. Maar ook de Jewish Journal heeft het onbekommerd over de 'Black Holocaust' en noemt McQueens film de 'Schindler's List' van de slavernij.
McQueen verfilmde het dagboek van de zwarte Solomon Northup, een vrij man die in 1841 ontvoerd en verkocht werd aan een plantagehouder. In 1853 werd hij bevrijd. Zijn boek is voor de slavernij wat Anne Franks dagboek voor de Jodenvervolging is, meent McQueen.
Vergelijkingen met de Holocaust liggen gevoelig. Beroemd is de Historikerstreit tussen Ernst Nolte en Jürgen Habermas begin jaren tachtig. Nolte vergeleek de Holocaust met Stalins massamoorden in de Goelag. Een verontwaardigde Habermas protesteerde. Door de gaskamers op één vlak met andere gebeurtenissen te leggen, relativeer je de unieke gruwelijkheid ervan, stelde hij.
Schindler's List
Van dit soort argumenten trekt McQueen zich niets aan. Tegen NRC Handelsblad zei hij: "Ik snap niet dat daar nog steeds discussie over is. Meer dan elf miljoen mensen zijn uit Afrika gehaald en in slavernij terechtgekomen. Het ergste wat een mens kan overkomen, is een slaaf te zijn." Voor zijn vergelijking oogst McQueen opvallend veel bijval, ook aan Joodse zijde. Van Arnon Grunberg, bijvoorbeeld, in De Volkskrant. Maar ook de Jewish Journal heeft het onbekommerd over de 'Black Holocaust' en noemt McQueens film de 'Schindler's List' van de slavernij.
Ondertussen weten de lezers van mijn weblog allang het volgende:
De Zweedse hoogleraar en auteur Sven Lindqvist onderstreept dit genocideproces nog eens aan het eind van zijn boekExterminate all the Brutes, wanneer hij concludeert dat ‘Auschwitz de moderne industriële toepassing [was] van een uitroeiingspolitiek waarop de Europese overheersing van de wereld […] lang heeft gesteund.’ De titel van zijn boek verwijst naar de zin uit Joseph Conrads Hart der Duisternis, ‘verdelg al het gespuis’. Lindqvist vraagt zich af waarom de westerse protagonist ‘Kurtz zijn rapport over de beschavingstaak van de blanke man in Afrika met deze woorden eindigt?’ Hij schrijft dan: ‘Ik las Conrad als een profetische auteur die alle gruwelijkheden die in het verschiet lagen, voorzien had. Hannah Arendt wist beter. Zij zag dat Conrad over de genocides van zijn eigen tijd schreef. In haar eigen boek The Origens of Totalitarianism (1951), toonde ze hoe imperialisme racisme noodzakelijk maakte als het enig mogelijke excuus voor zijn daden […] Haar these dat nazisme en communisme van dezelfde stam komen is algemeen bekend. Maar velen vergeten dat zij ook de“verschrikkelijke slachtpartijen” en het “barbaarse moorden” van Europese imperialisten verantwoordelijk hield voor “de zegevierende introductie van dergelijke pacificatiemiddelen in de alledaagse, respectabele buitenlandse politiek”, daarmee totalitarisme en zijn genocides producerend.’ Lindqvist ontdekt gaandeweg dat de ‘Europese vernietiging van de “inferieure rassen” van vier continenten de grond voorbereidde voor Hitlers vernietiging van zes miljoen joden in Europa […] Het Europese expansionisme, vergezeld als het was door een schaamteloze verdediging van het uitroeien, schiep manieren van denken en politieke precedenten die de weg baanden voor nieuwe wandaden, die uiteindelijk culmineerden in de gruwelijkste van alle: de Holocaust […] En toen hetgeen was gebeurd in het hart der duisternis werd herhaald in het hart van Europa, herkende niemand het. Niemand wilde toegeven wat iedereen wist. Overal in de wereld waar kennis wordt onderdrukt, kennis die als ze bekend zou worden gemaakt ons beeld van de wereld aan gruzelementen zou slaan en ons zou dwingen om onszelf ter discussie te stellen – daar wordt overal het Hart der Duisternis opgevoerd. U weet dat al. Net als ik. Het is geen kennis die ons ontbreekt. Wat gemist wordt is de moed om te begrijpen wat we weten en daaruit conclusies te trekken.’ In zijn A History of Bombing beantwoordt Sven Lindqvist de volgende vraag kort maar krachtig: ‘Wat is toegestaan in oorlogen tegen wilden en barbaren? Antwoord: alles.’ Ook in laatstgenoemde boek toont hij aan dat de barbarij eerst op gekleurde volkeren werd uitgeprobeerd voordat de westerlingen het op hun eigen blanke bevolkingen gingen toepassen. Het eerste bombardement op een ongewapende burgerbevolking vond dan ook niet plaats in 1937 op het Spaanse Guernica, maar 12 jaar eerder al op de Marokkaanse stad Chechaouen, niet door Duitse nazipiloten, maar door Amerikaanse democratische piloten, die in dienst van de Fransen deze onverdedigde stad vernietigden, waarbij volgens Walter Harris, toenmalig correspondent van de Londense Times, ‘weerloze vrouwen en kinderen afgeslacht werden en vele anderen verminkt en blind raakten’.
Ik citeer nog even uit een ander boek van Lindqvist getiteld Een reis door niemandsland. Hoe de Aboriginals Australie verloren: 'De meeste blanken waren ervan overtuigd dat de mensen die vermoord waren toch tot een lager ras behoorden, dat tot de ondergang gedoemd was. Hierbij konden ze zich beroepen op de indertijd hoogste autoriteit op het gebied van de biologie: Charles Darwin. Hij beweert in de hoofdstukken 5 en 6 van The Descent of Man (1871) dat de uitroeiing van inheemse volken een natuurlijk evolutionair proces is. Diersoorten hebben elkaar altijd uitgemoord, wilde volken hebben elkaar altijd uitgeroeid, en nu er geciviliseerde volkeren zijn zullen de wilde volken voorgoed worden uitgeroeid: 'Overal waar de geciviliseerde naties met barbaren in contact komen zal de strijd van korte duur zijn, behalve daar waar een dodelijk klimaat het inheemse ras bijstaat.' Maar dit soort zaken zult u niet hebben gelezen tijdens het Darwin herdenkingsjaar. Dit pastte niet in het beeld waarbij wij beschaafd zijn en de rest onbeschaafd. Lindqvist wees in een ander boek op het volgende: 'Naarmate het historisch geheugen meer wordt gedemocratiseerd en geglobaliseerd, zullen we eraan moeten wennen dat we niet langer worden gezien als louter pioniers en weldoeners, maar ook als onderdrukkers en geweldsplegers en soms zelf als veroveraars die continentale misdaden op hun geweten hebben.'
De Nederlandse overheid heeft zich nooit expliciet verontschuldigd voor het mogelijk maken van de joodse Holocaust. Pas zestig jaar (!) na het einde van de Tweede Wereldoorlog publiceerde de Nederlandse Spoorwegen het volgende bericht:
Een persoon van niet nader te bepalen geslacht en leeftijd meent naast de tuin van Anne's onderduikadres te wonen, alwaar de boom staat. Afgelopen vrijdag zette hij een kastanje van de boom te koop op eBay, waar hij tot nu toe al 354 euro voor krijgt. Zeer waarschijnlijk wordt de boom woensdag gekapt.'
Stel u bent joods en hebt de Holocaust door een godswonder overleefd, en u wordt zes decennia later geconfronteerd met het feit dat een niet-joodse Nederlander na het kopgeld en de enkele reis Duitse grens 355 euro verdient aan de nagedachtenis aan de verraden en vermoorde Anne Frank, welke gedachte en welk gevoel zou u dan hebben? Maar daar staat de doorsnee Nederlander niet bij stil, handel is handel is de gedachte. Boven de blanke Europeanen hangt weliswaar 'de lange, donkere schaduw van de Holocaust ligt over de hele beschaving waarin hij is gebeurd,'maar omdat ze moreel blind zijn zien zij niets hangen, behalve dan kastanjes waaraan ze kunnen verdienen.
Dus, dames en heren van Trouw, het christelijke Europa had lang voordat de joodse holocaust begon al vele miljoenen mensen uitgemoord buiten Europa. Alleen al op het Amerikaanse continent naar schatting meer dan 70 miljoen 'Indianen.' Ik begrijp wel waarom jullie de holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog koesteren, maar verdiepen jullie je nu eens in de geschiedenis. Nogmaals:
'toen hetgeen was gebeurd in het hart der duisternis werd herhaald in het hart van Europa, herkende niemand het. Niemand wilde toegeven wat iedereen wist. Overal in de wereld waar kennis wordt onderdrukt, kennis die als ze bekend zou worden gemaakt ons beeld van de wereld aan gruzelementen zou slaan en ons zou dwingen om onszelf ter discussie te stellen – daar wordt overal het Hart der Duisternis opgevoerd. U weet dat al. Net als ik. Het is geen kennis die ons ontbreekt. Wat gemist wordt is de moed om te begrijpen wat we weten en daaruit conclusies te trekken.'
Geen opmerkingen:
Een reactie posten