Wijlen Joachim Fest, auteur en
voormalig hoofdredacteur van de Frankfurter Allgemeine, schreef in de
tweede helft van de jaren tachtig in Tegenlicht. Een Italiaanse Reis:
Wat zou het zichtbare zijn als het
denken er niet door gemobiliseerd werd? Het reële is van zichzelf volstrekt
niets, of bijna niets. Het is er om impulsen te geven. Men ziet gedachten - of
men kan het kijken net zo goed laten.
Ik moest aan dit inzicht denken nadat
een lezer van mijn weblog me attent maakte op een uitzending van Radio I waarin
Geert Mak antwoord moest geven op de vraag over de maatschappelijke onrust op
30 april 1980: 'Wat was er aan de hand toen en en waarom is het zo
anders, 33 jaar later?'
Mak zei ondermeer dit:
De stad was tot het uiterste op gelierd.
Het was een kruitvat, waar maar een heel klein vlammetje in de buurt hoefde te
komen en de boel knalde... Een hele gespannen sfeer... Aan alle kanten
escaleerde de stemming... Er zijn soms oude autonomen die dat claimen en
krakers geven de politie de schuld. Het was gewoon voor een groot deel een
kladderatsj (kladderadatsch. svh) die elke eeuw wel een keer in de
geschiedenis van de stad voorkomt. En de dertigste april 1980 was er zo eentje,
net als de Palingoproer bijvoorbeeld.
Zo heeft Mak, de journalist die zich
als historicus laat aankondigen, deze historische gebeurtenis ervaren. Zo
historisch dat het 33 jaar later als een ijkpunt wordt genomen door de mainstream
media. Wat meteen opvalt is dat Geert Mak geen verklaring heeft voor de ‘kladderadatsch.’
Hoewel hij het woord
verkeerd uitspreekt, vermoed ik dat Mak met ‘kladderatsj’ een grote zinloze puinhoop bedoelt. Hoe
dan ook: hij geeft geen verklaring maar een beschrijving van een in zijn ogen
irrationele gebeurtenis die door niemand ‘geclaimd’ kan worden. Meer kan hij niet zien. Hier is sprake van een typisch
Makkiaanse truc, zoals hij die ook in zijn boeken veelvuldig toepast, bijvoorbeeld wanneer
de ‘Amerikadeskundige’
schrijft over het feit dat zoveel ‘Amerikanen’ te dik zijn en hij de
volgende ‘verklaring’ geeft: ‘Dat heeft te maken met te veel suiker in het brood, te veel vet in het
vlees,’ zonder ook maar een
poging te wagen om een verklaring te geven voor deze uitwas. Wat is de reden
waarom de voedselindustrie zoveel vet en suiker toevoegt? Welk economisch
belang wordt hier gediend dat de Amerikaanse cultuur zelfs bereid is de eigen
bevolking bloot te stellen aan
hart- en vaatziekten, suikerziekte, etc.? In de uitzending van Radio I depolitiseert hij de
gebeurtenis van 33 jaar geleden nog verder door het volgende te beweren:
Er waren heel veel mensen die knokten
om het knokken… In mijn herinnering was het een gigantische knokpartij van
vooral… 20-jarige jongeren in uniform tegen 20-jarige jongeren in bivakmutsen,
waarover een heel dun pollitiek ideologisch laagje was gesmeerd… Het was gewoon
amok, een kladderatsj. Dat was de hoofdzaak.
Er moet iets fout zijn gegaan met het geheugen van Mak, want op 30 april 1980, de
kroningsdag van Beatrix, was er geen bivakmuts te bekennen, zo blijkt niet
alleen uit mijn herinnering en die van anderen, maar ook uit de talloze beelden
van die dag. Maar omdat bij Mak de realiteit allang heeft plaats gemaakt voor
een virtuele werkelijkheid die de mainstream aanspreekt, is een dergelijk feit
niet meer dan een te verwaarlozen detail. Waar het hem om gaat is het beeld dat
hij wil oproepen, de mening, en daarbij spelen feiten geen rol. Dus was het ‘gewoon
amok, een kladderatsj,’ waarover een verstandig mens verder niet hoeft
na te denken. Soms heeft het geteisem gewoon behoefte aan een opstootje. Er bestaat geen dialectiek, de geschiedenis is een opeenstapeling van spontane, irrationele opwellingen. En als
zodanig heeft het establishment de grootscheepse ongeregeldheden van die dag ook gepresenteerd.
Er was volgens de gevestigde orde geen relevante reden voor de ‘maatschappelijke onvrede.’ Dat werd er met de haren bij
gesleept, ‘een heel dun politiek ideologisch laagje’ om Mak te
citeren. Het was alleen maar 'amok,' volgens de Van Dale: 'plotseling onbesuisd optreden, opschudding verwekken.' Het zal niemand verbazen dat Mak zo vaak door de mainstream media wordt uitgenodigd om zijn
visie te geven op van alles en nog wat. Verklaringen wil de mainstream niet, die zouden de werkelijkheid alleen maar compliceren. Men wil geen verklaring maar een veroordeling van alles en iedereen die zich dissident opstelt. Niet voor niets schreef
de auteur Milan Kundera:
De mens wenst zich een wereld waarin
het goed en het kwaad duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn, want in hem
huist het ingeschapen en ontembare verlangen te oordelen alvorens te begrijpen.
Daar komt nog een typisch Nederlandse
karaktertrek bij. In zijn essay De
Nederlandse volksaard wees onze historicus van naam, Johan Huizinga, erop dat de
bevolking in de polder ‘tot grondtrek’ heeft ‘dat
het onheroisch is.’ Hier kent
men de grootsheid van het verzet niet, zoals opnieuw tijdens de Tweede
Wereldoorlog bleek. Huizinga:
Hoe kan het anders? Een staat,
opgebouwd uit welvarende burgerijen van matig grote steden en uit tamelijk
tevreden boerengemeenten, is geen kweekbodem voor hetgeen men het heroische
noemt.
Men collaboreert liever met de macht
en dit verklaart ook het feit dat uit het zogenaamd ‘tolerante’ Nederland
procentueel tweemaal zoveel joodse burgers werd gedeporteerd als uit Belgie en
driemaal zoveel als uit Frankrijk. Huizinga:
De eenheid van het Nederlandse volk
is bovenal gelegen in zijn burgerlijk karakter… Uit een burgerlijke sfeer
sproten onze weinig militaire geest, de overwegende handelsgeest… Hypocrisie en
farizeïsme belagen hier individu en gemeenschap! […] het valt niet te
ontkennen, dat de Nederlander, alweer in zekere burgerlijke gemoedelijkheid,
een lichte graad van knoeierij of bevoorrechting van vriendjes zonder protest
verdraagt.
Intellectuele corruptie is dan ook de
voornaamste reden van Mak’s populariteit als bestsellerauteur. Als opiniemaker
verschaft hij zijn clientele het gewenste beeld van zichzelf. Vandaar ook dat
hij voor de mainstream kan doorgaan als zowel een ‘Europadeskundige,’ en ‘Amerikadeskundige’
en een, in dit geval, ’30 april 1980 deskundige.’ Dit is
de belangrijkste reden dat ik de kitsch die Mak van de geschiedenis maakt,
telkens blijf analyseren en bekritiseren. Ik gebruik met nadruk het begrip
kitsch in de betekenis die Milan Kundera eraan gaf toen hij stelde dat:
Het woord
kitsch verwijst naar de houding van degene die tot elke prijs zoveel mogelijk
mensen wil behagen. Om te behagen dien je je te conformeren aan wat iedereen
wenst te horen, in dienst te staan van de pasklare ideeen, in de taal van de
schoonheid en de emotie. Hij beweegt ons tot tranen van zelfvertedering over de
banaliteiten die wij denken en voelen… Op grond van de dwingende noodzaak te
behagen en zo de aandacht van het grootst mogelijke publiek te trekken, is de
esthetiek van de massamedia onvermijdelijk die van de kitsch en naarmate de
massamedia ons gehele leven meer omsluiten en infiltreren, wordt de kitsch onze
dagelijkse esthetiek en moraal.
Het is
deze kitsch-werkelijkheid die de toko van Mak zo lucratief maakt. Het is tevens datgene wat de
gevestigde orde wil vernemen. Tegelijkertijd wordt zijn kleinburgerlijke drang naar acceptatie door het establishment bevredigd. Die hang zit zo diep dat hij de feiten verzwijgt en de werkelijkheid
van haar ‘grootsheid’ en relevantie ontdoet. Later meer daarover.
Inderdaad, Fest heeft gelijk:
Men ziet gedachten - of men kan het kijken net zo goed laten.
Ik stuur dit bericht door naar Geert Mak, in de verwachting dat hij reageert op mijn kritiek. Geert, ga je gang, laat iets van je vernemen.
2 opmerkingen:
Karl Marx en de Duitse sociaal-democraten noemden de onvermijdelijke ineenstorting van het kapitalisme der grosse Kladderadatsch. Voor Mak een kwestie van klok en klepel.
Dat hij geen historicus is dringt nu wel tot mij door. Dat hij ooit belangrijk was in de PSP en dat ook dit geheel is weggegroenlinkst - tja, je komt er mee voor de televisie met een air van dissidentie ook nog.
Geert Mak ,net als die andere "historici" Hermn Pleij en van Rossum zijn lui met een hoge amusementswaarde .Daar ligt hun prioriteit.
Een reactie posten