H.J.A. Hofland 9

In het bijbelboek Jesaja hoofdstuk 5 vers 8 is te lezen: 'Wee degene die huis na huis opkoopt, die akker bij akker trekt tot alles hem toebehoort en alleen hij nog bezittingen heeft in het land.'

Deze wijze woorden getuigen van een diep inzicht in het menselijk bewustzijn. Niet alleen waarschuwt deze oudtestamentische profeet voor de menselijke begeerte die onverzadigaar is, maar hij waarschuwt er tevens impliciet voor dat deze begeerte het sociale weefsel van een samenleving vernietigt. En aangezien de mens een sociaal wezen is, vernietigt de begeerte uiteindelijk de mens zelf. Desondanks is het moderne kapitalisme gebaseerd op de exploitatie en bevordering van de begeerte. Zonder het permanent mobiliseren van de onverzadigbare begeerte is het kapitalistische vooruitgangsgeloof niet houdbaar. Maar ook de parlementaire democratie is door de begeerte-reflex op den duur niet levensvatbaar. Dat begreep Thomas Jefferson maar al te goed en was de reden voor hem om erop te hameren dat 'it is not too soon to provide by every possible means that as few as possible shall be without a little portion of land. The small landholders are the most precious part of a state.' De fundamentele drijfveer van het kapitalisme tot kartelvorming, tot de concentratie van het kapitaal in zo min mogelijk handen leidt onvermijdelijk tot de concentratie van de macht, zo wist de schrijver van van de Amerikaanse Declaration of Independence. Zonder het aan banden leggen van het kapitalisme is er geen democratie mogelijk.

Juist daarom staat de elite wantrouwig tegenover de democratie. De chaos van 'de vrije markt' is alleen mogelijk als de democratie er geen greep op heeft. En aangezien de commerciele pers altijd in dienst heeft gestaan van de economische en politieke elite zijn de grenzen van wat de journalisten konden berichten vanaf het begin uiterst nauw omlijnd geweest. Stelselmatige wezenlijke kritiek op de kapitalitische drijfveren is niet toegestaan in de commerciele massamedia. Dat weet iedere journalist. Het gevolg is geweest dat de westerse commerciele journalistiek over de eigen kapitalistische ontwikkeling nagenoeg kritiekloos heeft bericht en vaak zelfs heeft toegejuicht. De ineenstorting van de Sovjet Unie werd dan ook gezien als 'het einde van de geschiedenis' aangezien nu triomfantelijk bewezen zou zijn dat het kapitalisme het enige levensvatbare systeem was.

Ondertussen had datzelfde kapitalisme niet alleen in de derde wereld vernietigend gewerkt, maar ook in het rijke Westen zelf had het een toenemende tweedeling in de samenleving teweeg gebracht, waarbij de economische en daarmee politieke macht in steeds minder handen was terecht gekomen. De Amerikaanse auteur Wendell Berry schreef in The Unsettling of America. Culture & Agriculture wat dit heeft betekent voor de Amerikaanse landbouw toen dit op industriele basis werd geschoeid en de kleine boeren verpletterd werden door de agrobusiness. Hij schreef: 'The rural community receives the immediate impact of this ability of large farm firms to practice selective internalization of benefits and externalization of costs. One of the most pervasive consequences is that the occupational composition of the population changes. Instead of a large number of small enterpreneurs, combining the functions of manager and laborer, the occupational structure includes a small number of managers and a large number of workers. In rural communities dominated by very large firms, the settlement and housing patterns reflect the increasing transient nature of the labor force. The symbol of the large corporate farm is the trailer house. Community institutions suffer from lack of leadership, and from the lack of commitment on the part of the labor force to long-run community welfare. Those institutions that survive take on a dependent character, reflecting the paternalistic role of the dominant firms.' Wat we dus zien is dat als gevolg van grootschaligheid, gefinancierd door de belastingbetaler, er een samenleving is ontstaan die geen samenleving meer is, in de stricte zin van het woord, maar een gefragmenteerd neoliberaal systeem dat beheerst wordt door degene met het meeste geld en zijn woordvoerders, de commerciele massamedia. En het zal duidelijk zijn dat deze ontwikkeling van 'rationalisering', waarbij de sociale, psychologische en culturele kosten buiten beschouwing bleven, niet beperkt bleef tot de landbouw.

Gezien vanuit dit proces is de verontwaardiging van Henk Hofland op zijn minst verdacht. Al die tijd heeft zijn krant deze 'vooruitgang' toegejuicht en pas nu komt de redactie enigszins beteuterd in verzet, nu huis na huis is opgekocht en akker bij akker is getrokken en nu de gemeenschap het failliete neoliberalisme financieel overeind moet houden. Er is een Amerikaans gezegde die als volgt gaat: 'chickens come home to roost. If you say that chickens are coming home to roost, you mean that bad or silly things done in the past are beginning to cause problems. There was too much greed in the past, and now the chickens are coming home to roost with crime and corruption soaring.'

Voor de NRC gaat nu op dat de 'chickens are coming home to roost.' Men oogst wat men zaait. Dat geldt zelfs voor de intellectuele elite.