'Deskundigen' 42

Het egotripperige van Kerouac heeft mij nooit zo aangetrokken,

aldus Geert Mak, die een reisboek schreef waarin hij claimt 'op zoek naar Amerika' te zijn gegaan. Maar wat in zijn ogen een 'egotrip' is, wordt door vooraanstaande Amerikaanse intellectuelen gezien als een hoogstaand literair werk

standing in the lineage of Huckleberry Finn and the Great Gatsby as it updates a tradition of classic American novels that both quest for and question the 'American dream.'

De Amerikaan Mark Richardson, als hoogleraar Engels gespecialiseerd in moderne Amerikaanse literatuur, concludeert in het essay Peasant Dreams: Reading On the Road dat de 'Amerikaanse droom' in de klassieke Amerikaanse literatuur met zijn 'gelukkig Amerika'

exists nowhere beyond the border of this fiction... On the Road sings its White readers to sleep dreaming of this world elsewhere: the place where America has the only reality it has in fact ever had. We have dwelt merely in possibility, as migrant farm laborers in California, though not in On the Road, know full well. On the Road is therefore a novel steeped in forgetfulness, an Apollonian dream willfully set against a whole world of torment. It tells us a bedtime story about the power of our supreme national fiction to inspire belief, just over the western horizon. We simply have to keep telling ourselves that America can exist, as Baldwin knew when he wrote The Fire Nex Time: 'We, the black and the white, deeply need each other here if we are really to become a nation -- if we are really, that is, to achieve our identity, our maturity, as men and women.'

Dat 'Amerika,' waar Geert Mak naar op zoek zegt te zijn, bestaat dus niet, zoals Amerikaanse schrijvers als Emerson, Mark Twain, Scott Fitzgerald, John Steinbeck, Jack Kerouac en Norman Mailer in hun beste werk hun lezers laten zien. Maar omdat Geert Mak deze waarheid beschouwt als 'doemdenken' kan hij zijn 'Amerika' niet vinden. Hij blijft dromen waardoor zijn reisboek een chaos aan beweringen is geworden. Het paradoxale van de Amerikaanse cultuur wordt door Mak genegeerd. Dat de Amerikaanse droom inderdaad niet meer dan een droom kan zijn weet hij niet, en dat 'our national promise, too, is a thoroughly American paradox,' kan hij niet beseffen omdat Mak in feite niet 'op zoek naar Amerika' is, maar wanhopig op zoek is naar zijn eigen kinderdroom over dit imperium, waarvan hij in de jaren vijftig ergens in de polder 'pakjes kauwgom,' kocht 'mooi ingepakt, met een los plaatje van een filmster,' een blanke filmster, om precies te zijn. Zwarten speelden geen rol van betekenis in die droom, behalve dan als primitieve luitjes met hun muzikale 'negergekreun.' En terwijl de kleine domineeszoon Geert zwijmelde van het 'Amerika!' met uitroepteken dat voor hem 'vreemd [ruikt] en rozig' is, was de VS in werkelijkheid een nachtmerrie voor auteurs als James Baldwin die over diezelfde jaren vijftig schreef:

in order to deal with the untapped and dormant force of the previously subjugated, in order to survive as a human, moving, moral weight in the world, America and all the Western nations will be forced to reexamine themselves and release themselves from many things that are all the assumptions that have been used to justify their lives and their anguish and their crimes so long... In the realm of power, Christianity has operated with an unmitigated arrogance and cruelity -- necessarily, since a religion ordinarily imposes on those who have discovered the true faith the spiritual duty of liberating the infidels... The Christian church itself -- again, as distinguished from some of its ministers -- sanctified and rejoiced in the conquest of the flag, and encouraged, if it did not formulate, the belief that conquest, with the resulting relative well-being of the Western populations, was proof of the favor of God... Even leaving out the remarkable arrogance that assumed that the ways and morals of others were inferior to those of Christians, and that they therefore had every right, and could use any means, to change them, the collision between cultures -- and the schizophrenia in the mind of Christendom -- had rendered the domain of morals as chartless as the sea once was, and as treacherous as the sea still is.

Maar ook Baldwin's werk is niet door Mak gelezen. Wel noemt hij de zwarte schrijver tweemaal. Zo schrijft hij op pagina 361:

De zwarte homoseksuele essayist en romanschrijver James Baldwin beschreef intussen -- onder andere in Notes of a Native Son en The Fire Next Time -- zijn persoonlijke zoektocht in een samenleving vol raciale en seksuele spanningen.

Dit is onjuist. Baldwin's queeste is niet een 'persoonlijke zoektocht,' van een 'zwarte homoseksuele' man, maar die van de zwarte, onderdrukte en gemarginaliseerde 'Amerikaan,' naar de werkelijkheid van het imperium waarin, zoals Mak suggereert 'alle soevereiniteit bij het volk werd gelegd.'  Ondertussen wisten de zwarte burgers in 'the land of the free, home of the brave,' wel beter. Baldwin in The Fire Next Time:

Home! The very word begins to have a despairing and diabolical ring. You must consider what happens to this citizen, after all he has endured, when he returns -- home: search, in his shoes, for a job, for a place to live; ride, in his skin, on segregated buses; see, with his eyes, the signs saying 'White' and 'Colored,' and especially the signs that say 'White Ladies' and 'Colored Women' [...] And all this is happening in the richest and freest country in the world, and in the middle of the twentieth century.

Dat was de realiteit van het imperium waarmee Mak kennis maakte via onder andere 'een gratis Donald Duck die op een herfstdag opeens in de bus viel.'  Hoe de werkelijkheid van het racisme en expansionisme zich verhoudt met de bewering dat 'alle souvereiniteit bij het volk werd gelegd' vertelt de best-seller auteur van Reizen zonder John zijn lezers niet. En ook Donald Duck vertelt ons dit niet. Maar als Mak het door hem genoemde werk van Baldwin had gelezen dan zou hij het volgende hebben geweten:

To accept one's past -- one's history -- is not the same thing as drowning in it; it is learning how to use it. An invented past can never be used; it cracks and crumbles under the pressures of life like clay in a season of drought.

En dat is precies wat niet deugt aan Mak's bewering dat in de VS 'alle soevereiniteit bij het volk werd gelegd.' Met deze leugen bedriegt hij zijn lezers. Een even grote onwaarheid is dat 'de Amerikaanse revolutie... een ontwikkelingsproces [was], een zoeken en tasten dat generaties zou duren,' en dat nu zou zijn geeindigd in een, opnieuw Mak, een 'vitale... democratie.'  En dit alles mede dankzij de 'revolutionaire' Founding Fathers, onder wie Thomas Jefferson 'een,' opnieuw Mak, 'man van de Verlichting' voor wie de onafhankelijkheid

een nieuw begin [was] in een corrupte wereld, een voorbeeld van de macht van 'God als Natuur,

aldus de schrijver van Reizen zonder John, die dit zonder enige ironie optikte, over Jefferson als 'revolutionaire' bevrijder van de mensheid, maar die tegelijkertijd bij een van zijn slavinnen kinderen had verwekt, en weigerde zijn eigen slaven te bevrijden hoewel hij toch volgens Mak 'een man van de Verlichting was' die 'een van de mooiste staatsdocumenten [optekende] die ooit zijn geschreven,' en zo gloedvol had beweerd dat

all men are created equal,

en

that they are endowed by their Creator with certain unalienable rights, that among these are Life, Liberty and the Pursuit of Happiness,

maar die desondanks weigerde de macht te delen met ondermeer zijn eigen zwarte slaven en met de indianen die hij liet verdrijven omdat hij hun land wilde laten exploiteren door blanke christenen. Jefferson's

great writings on human liberty was supported by the labors of three generations of slaves.

Maar daar vernemen Mak's lezers niets over en ook niet over het feit dat Jefferson

designed a constitution for Virginia in 1776 which employed the principle of checks and balances and required property qualifications of voters. Of the two houses of the legislature, only the lower was to be elected by the people: the senate was to be chosen by the house, as was the governor, so that two of the three parts of the lawmaking body were at one remove from the citizens... Jefferson, then, refused to accept simple majority rule,

aldus de Amerikaanse historicus Richard Hofstadter. In tegenstelling tot wat Mak doet voorkomen, geeft de aristocratie nooit vrijwillig de macht uit handen. Mak had in plaats van te suggereren dat hij Baldwin's essaybundel The Fire Next Time heeft gelezen, beter de schrijver zelf aan het woord kunnen laten. Zo wijst James Baldwin er ons op dat

It is rare indeed that people give. Most people guard and keep; they suppose that it is they themselves and what they identify with themselves that they are guarding and keeping, whereas what they are actually guarding and keeping is their system of reality and what they assume themselves to be.  One can give nothing whatever without giving oneself -- that is to say, risking oneself. If one cannot risk oneself, then one is simply incapable of giving. And, after all, one can give freedom only by setting someone free. This, in the case of the Negro, the American republic has never become sufficiently mature to do. White Americans have contended themselves with gestures that are now described as 'tokenism.'

Het is in dit opzicht verstandig om te beseffen dat zelfs Obama niet meer is dan wat racisten vroeger betitelden als 'a token nigger,' die precies doet wat de rijke blanke elite van hem verwacht. 'Tokenism,' zeker als we weten dat de meerderheid van de blanke kiezers in 2008 niet op Obama heeft gestemd. En op zijn beurt sprak Jefferson alleen maar mooie woorden die voor hem consequentieloos bleven. En voor die schending van de menselijkheid betaalt ook de blanke in de VS een hoge prijs. Wat ook Geert Mak met zijn 'geheime liefde' voor 'Amerika' zich niet realiseert is wat James Baldwin als volgt beschrijft:

White people cannot, in the generality, be taken as models of how to live. Rather, the white man is himself in sore need of new standards, which will release him from his confusion and place him once again in fruitful communion with the depths of his own being.

Als blanke, opgegroeid in een welvaartsstaat, als blanke die nooit een oorlog aan den lijve heeft ondervonden, als blanke miljonair die afgeschermd is van de negatieve gevolgen van het neoliberalisme, en als blanke intellectueel in een poldermodel dat elke frictie probeert te vermijden, en als blanke die permanent op zoek is naar hoop, beseft Mak niet dat

people who cannot suffer can never grow up, can never discover who they are. That man who is forced each day to snatch his manhood, his identity, out of the fire of human cruelty that rages to destroy it, knows, if he survives his effort, and even if he does not survive it, something about himself and human life that no school on earth -- and, indeed, no chruch -- can teach. He achieves his own authority, and that is unshakable. This is because, in order to save his life, he is forced to look beneath appearances, to take nothing for granted, to hear the meaning behind the words. If one is continually surviving the worst that life can bring, one eventually ceases to be controlled by a fear of what life can bring; whatever it brings must be borne. And at this level of experience one's bitterness begins to be palatable, and hatred becomes too heavy a sack to carry. The apprehension of life here so briefly and inadequately sketched has been the experience of generations of Negroes...

aldus Baldwin, die geen last had van de betweterige pedanterie die de houding van Nederlandse intellectuelen maar te vaak kenmerkt. Voor Baldwin is On the Road geen 'egotripperij.'  In Nobody Knows My Name schrijft hij over On the Road dat Kerouac is 'ruminating' over 'the loss of the Garden of Eden.' Dit inzicht leidt tot de Amerikaanse illusie die door professor Richardson als volgt wordt verwoord:

Eden is where we are headed, though we sometimes mistake it for where we have always already been. Only a possibility and a promise, America has existed nowhere within our geographical or chronological horizons.

En dat nu verklaart waarom Mak zijn droom niet kan vinden. Op zoek naar hoop, ziet hij alleen zijn eigen verlangen. Men kan wel op reis gaan, maar als men niet weet wat men zoekt, vindt men niets. Het was 2000 jaar geleden de grote Seneca die in een brief aan Lucilius schreef:

Je moet van mentaliteit veranderen, niet van klimaat. Al steek je de eindeloze zee over, al 'wijken,' zoals onze Vergilius zegt, 'landen en steden achter je,' je problemen zullen met je mee gaan waar je ook heen gaat... Je moet de last van je geest afleggen: anders zal geen enkel landschap je rust geven... Wat je nu doet is geen reizen, maar dolen; je wordt voortgedreven en ruilt de ene plaats in tegen de andere.