Hoe Oekraïense- en Amerikaanse 'Hofjoden' Gebruikt Worden 27

Barok is de laatste fase van een cultuur die zichzelf heeft overleefd. Zij is de verheerlijking van de mens die de wereld heeft veroverd, en daarmee God uit het universum heeft verdreven, terwijl Apollo, de zonnegod, diens troon heeft ingenomen. Voor negen euro te bekijken in de Residentie van Würzburg, het voormalige bisschoppelijke paleis, waar de door

Giovanni Battista Tiepolo en zijn zoon Domenico  subliem geschilderde plafonds te zien zijn die aantonen hoe de oorspronkelijke impuls van het Christendom was uitgewerkt en de contra-reformatie dit feit door opsmuk trachtte te verhullen. 

Uiteindelijk was de poging vergeefs, en eindigde zij in de kitsch van de Rococo. De Verlichting kon vervolgens de ontstane leegte moeiteloos opvullen. Maar ook haar idealen blijken sinds de bloedige twintigste eeuw illusies te zijn geweest. In zijn essay De Radicale Verliezer wijst Hans Magnus Enzensberger op het volgende:

In de achter ons liggende tweehonderd jaar hebben de meer succesvolle samenlevingen gezorgd voor nieuwe rechten, nieuwe verwachtingen en nieuwe pretenties; ze hebben de voorstelling van een onafwendbaar lot vaarwel gezegd; ze hebben begrippen als menselijke waardigheid en mensenrechten op de agenda geplaatst; ze hebben de strijd om erkenning gedemocratiseerd en gelijkheidsverwachtingen gewekt die ze niet kunnen waarmaken; en tegelijkertijd hebben ze ervoor gezorgd dat de ongelijkheid tussen de bewoners van de planeet vierentwintig uur per dag op alle televisiekanalen wordt gedemonstreerd.

De centrale vraag is nu hoe de leegte van de materialistische Verlichting zal worden opgevuld? Door een nieuwe metafysica, of door het technocratisch totalitarisme met al zijn fascistische aspecten, waarvan de doodsdrift de meest in het oog lopende is? Denkers van naam vrezen het laatste, en de alomtegenwoordige mediapropaganda voor de totalitair opererende politiek en bureaucratie bewijst voortdurend dat de dissidenten gelijk krijgen. De grote Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty wees in dit verband op het volgende:

De wetenschap manipuleert de dingen en ziet er vanaf hen te bewonen. Zij stelt er haar eigen modellen van op en ze treedt, bij de toepassing van de door hun definitie toegestane omvormingen op deze aanduidingen of variabelen, slechts hier en daar in contact met de actuele wereld.

Op die manier reduceert de technologische wetenschap de werkelijkheid, een realiteit die de mens geenszins bevrijdt, maar juist knecht. De wetenschap en haar technocratisch mens- en wereldbeeld zijn niet in staat de waarheid te ontsluieren. De Vlaamse hoogleraar klinische psychologie, Mattias Desmet, stelt in zijn boek De Psychologie van Totalitarisme (2022) dat:

elke rationele kennis relatief is en vreemd blijft aan de essentie van het object dat hij probeert te be-grijpen. Aan het einde ervan wacht een ontmoeting met iets dat niet met logica en ratio te vatten is. De grote geesten van de wetenschap hebben op veel verschillende manieren van die ontmoeting getuigt. Einstein sprak graag over het ongrijpbare mysterie dat hij overal in het universum aantrof en over de wonderbaarlijke structuur van de realiteit, Niels Bohr begreep dat poëzie meer greep heeft op het Reële dan logica en Max Planck zei dat alle materie gefundeerd is in een bewust en intelligente Geest die het lot van de wereld en elk mens in zijn almachtige hand houdt:

‘As a man who has devoted his whole life to the most clearheaded science, to the study of matter, I can tell you as a result of my research about the atoms this much: There is no matter as such! All matter originates and exists only by the virtue of a force which brings the particles of an atom to vibration and holds this most minute solar system of the atom together. We must assume behind this force the existence of a conscious and intelligent Spirit. This spirit is the matrix of all matter.’

‘Both religion and science require a belief in God. For believers, God is the beginning, and for physicists He is at the end of all considerations. To the former He is the foundation, to the latter, the crown of the edifice of every generalized world view.’

‘That God existed before there were human beings on Earth, that He holds the entire world, believers and non-believers, in His omnipotent hand for eternity, and that He will remain enthroned on a level inaccessible to human comprehension long after the Earth and everything that is on it has gone to ruins; those who profess this faith and who, inspired by it, in veneration and complete confidence, feel secure from the dangers of life under protection of the Almighty, only those may number themselves among the truly religious.’ 

Het is veeleer regel dan uitzondering dat de grondleggers van de wetenschap een rationalistisch wereldbeeld achterwege laten. Sla er hun levensbeschouwelijke werken maar op na — Einstein, Heisenberg, Schrödinger, Louis de Broglie, Max Planck, Niels Bohr, Wolfgang Pauli, Sir Arthur Eddington, Sir James Jeans… ze hielden er allemaal een mystieke wereldvisie op na die gegrond was in het feit dat ze in hun onderzoeksobjecten geconfronteerd werden met een onophefbaar mysterie. Dat betekent geenszins een minimalisering van het belang van ratio en logica. Het betekent wel dat de ratio niet de eindbestemming van de mens is. De mensheid moet haar voeten stevig op iedere logische trede zetten om uiteindelijk de ratio te overstijgen. 

Dit grijpen naar de materie in de verwachting het ‘ongrijpbare mysterie’ dat ons omringt te beheersen heeft geleid tot datgene wat Nietzsche het ‘nihilisme’ betitelde, ‘der unheimlichste aller Gäste,’ en Oscar Wilde het ‘cynisme’ noemde, de mentaliteit om overal de prijs van te weten, maar van niets de waarde. Beide vormen de overlevingsstrategie van de onverzadigbare kapitalistische begeerte die in een permanente staat van oorlog verkeert met mens en natuur. Die strategie is sinds kort op zijn eigen grenzen gestoten, ons allen met lege handen achterlatend. Gelijk de legendarische baron Von Münchhausen zal het individu zich nu aan zijn haren uit het moeras moeten trekken, of de soort zal, zoals ontelbare soorten voor hem, uitsterven. Het universum zal er geen traan om laten. 

De mens maakt nooit iets af in het leven. Alles blijft een melancholische herinnering. Het bestaan is een onvolmaakte poging, gedoemd te mislukken. Wij zijn alleen in staat dit waar te nemen. Zoals Basho:

Yoku mireba

Nazuna hana saku

Kakine kana

Wanneer goed gekeken

Bloeit bij de heg

Het Herderstasje.

Drie zinnen, zeventien lettergrepen van de Japanse haiku-dichter Matsuo Basho. Tussen 1684 en 1692, drie decennia voor de geboorte van Linnaeus, maakte hij drie lange voetreizen. Tochten door de mysteriën van het universum, dat immens veel groter was dan nu, zowel fysiek als in de geest. Hij ziet de nazuna, het herderstasje, een 'onkruid' met bescheiden witte bloemetjes, doorgaans onopgemerkt door voorbijgangers. Anderhalf eeuw later, een eeuw na Linnaeus, schrijft ook de Engelse dichter Tennyson over de natuur.

Flower in the crannied wall,

I pluck you out of the crannies,

I hold you here, root and all, in my hand,

Little flower – but if I could understand

What you are, root and all, and all in all,

I should know what God and man is.

Twee gedichten, twee wereldbeelden. Volstrekt uiteenlopend, gescheiden. In 1958 legt de Japanse hoogleraar Daisetz Suzuki de twee gedichten naast elkaar en schrijft vervolgens over Tennyson: 

Hij denkt dat als hij kon weten wat hij in zijn hand heeft – de kleine bloem, met wortel en al – hij ook zou weten wat God en de mens is. Had Basho dezelfde onderzoekende geest? Nee, zijn geest was verre van dat. Allereerst zou het nooit in zijn hoofd opkomen om de arme nazuna genadeloos te plukken met wortel en al en haar in zijn hand te houden en zichzelf welke vraag dan ook te stellen. Basho wist beter dan Tennyson. Hij was geen wetenschapper gericht op analyse en experiment, noch was hij een filosoof. Toen hij de met witte bloemetjes getooide nazuna zag, zo bescheiden, zo onschuldig, en toch met zoveel oorspronkelijkheid, groeiend tussen andere vegetatie, realiseerde hij zich onmiddellijk dat het onkruid niet anders was dan hijzelf. 

Dat wil zeggen niet wezenlijk anders. Hij maakt geen onderscheid tussen zichzelf en de rest van de wereld, Basho ziet zichzelf als onderdeel van een eeuwig vloeiend continuüm, waarin zowel hij als het herderstasje onderdeel zijn van een kosmisch mysterie. Basho beschouwt zijn omgeving niet als een object om te classificeren, te reduceren en daardoor te manipuleren. Hij ziet en is solidair, dat is alles. Hij is één met de nazuna en laat het leven. Hij raakt het kleine tere plantje zelfs niet eens aan. Daarentegen ziet Tennyson zijn bloem niet. Hij rukt haar uit de muurspleet en geeft zich vervolgens over aan hoogdravende bespiegelingen. De bloem is in dit geheel slechts een object, zoals duizenden andere, onderworpen aan de wil van de sterkere. De plant heeft voor hem geen waarde op zich, wordt slechts gebruikt voor iets anders en vindt in dit proces haar dood. Twee wereldbeelden, één gebaseerd op solidariteit, de ander op onderwerping. ‘Hij (Tennyson. svh) speculeert zelf over de betekenis van de woorden in het scheppingsverhaal, om het bijna te herschrijven. En hij vindt geen zingende vogeltjes en olijke weiden, maar strikte orde, prachtige variatie en geweldig nut.’

Licht; onze hersenen ontvangen via de ogen meer informatie dan welk ander zintuig ook, althans wat betreft het meetbare. Volgens Goethe verklaarde het meetbare niet alles, sterker nog het vertekende de werkelijkheid en de waarheid. Nadat Newton een lichtstraal door een prisma had gebroken, en concludeerde dat licht een mengsel van kleuren was, sprak Goethe van een schending van de natuur, het licht was door Newton gefolterd. In zijn Zur Farbenlehre, dat hij net zo belangrijk beschouwde als zijn literair werk, schreef hij: 

Het is dit zogenaamde experimentum crucis, waarbij de onderzoeker de natuur op de pijnbank spande om haar te dwingen te bekennen wat hij van tevoren bij zichzelf vastgesteld had.

De vraag had het antwoord bepaald. Een trekpaard met oogkleppen op ziet alleen dat wat binnen het gezichtsveld van die oogkleppen valt. 

Het eerste boek van de bijbel, Genesis, is bepalend voor Linnaeus’ heilige missie: hij is op zoek naar de onbevooroordeelde waarheid van Adam, vóórdat hij de oorspronkelijke zonde beging.

Maar die 'waarheid' zou hij nooit kunnen zien omdat hij 'de onbevooroordeelde waarheid' in een wetenschappelijk keurslijf had geperst en hij bovendien de authentieke 'naïeve' blik van Adam nooit zou kunnen imiteren vanwege het feit dat hij al te veel wist en niet 'onbevooroordeeld' kon zijn. Wij zullen bijvoorbeeld nooit exact weten wat iemand denkt die nog nooit een trein heeft gezien en ineens met zo'n machine wordt geconfronteerd. Wij zullen bovendien nooit precies weten wat het 'nut' van een herderstasje is voor de evolutie van het leven op aarde. En ook al weten we wetenschappelijk dat diversiteit de belangrijkste bouwsteen van de natuur is dan nog vernietigt hetzelfde wetenschappelijke mens- en wereldbeeld in sneltreinvaart steeds meer soorten op aarde. 

Global warming presents the gravest threat to life on Earth in all of human history. The planet is warming to a degree beyond what many species can handle, altering or eliminating habitat, reducing food sources, causing drought and other species-harming severe weather events, and even directly killing species that simply can’t stand the heat. In fact, scientists predict that if we keep going along our current greenhouse gas emissions trajectory, climate change will cause more than a third of the Earth’s animal and plant species to face extinction by 2050 — and up to 70 percent by the end of the century. Such a catastrophic loss would irreversibly diminish biodiversity, severely disrupt ecosystems, and cause immense hardship for human societies worldwide.

http://www.biologicaldiversity.org/programs/climate_law_institute/global_warming_and_life_on_earth/ 

Om het neoliberale parasitaire systeem in stand te houden worden zowel mens als natuur opgeofferd, gemangeld, gebroken. Een wetenschapper die de gevaren hiervan keer op keer aantoont is de 83-jarige Amerikaanse bioloog E. O. Wilson, ‘researcher (sociobiology, biodiversity), theorist (consilience, biophilia), naturalist (conservationist) and author. His biological specialty is myrmecology, the study of ants, on which he is considered to be the world's leading authority.’ In zijn boek The Creation. An Appeal To Save Life On Earth (2007) schrijft Wilson over het feit ‘that biodiversity provides world stability’ het volgende:

Living nature is nothing more than the commonality of organisms in the wild state and the physical and chemical equilibrium their species generate through interaction with one another. But it is also nothing less than that communality and equilibrium. The power of living Nature lies in sustainability through complexity. Destabilize it by degrading it to a simpler state, as we seem bent on doing, and the result could be catastrophic. The organisms most affected are likely to be the largest and most complex, including human beings…

Maar juist ‘duurzaamheid’ speelt geen beslissende rol in het op wetenschap gebaseerde kapitalisme. De motor ervan is eeuwige groei, expansie op elk niveau, en de totale onderwerping van mens en vooral ook natuur. De ‘complexiteit’ van al het leven wordt in deze technologische cultuur genegeerd als een te verwaarlozen detail. Bovendien is het een te complex fenomeen voor de westerse mainstream opiniemakers, hun opdrachtgevers en uiteindelijk het grote publiek. Het neoliberalisme trekt, net als een zwart gat, alle energie naar zich toe en laat haar in een grote leegte verdwijnen. Niets kan aan dat zwarte gat ontsnappen. Het kapitalisme is een parasitair systeem dat zich niets aantrekt van het mutualistische principe dat aan het bestaan van het leven ten grondslag ligt, namelijk 'the way two organisms of different species exist in a relationship in which each individual benefits.' De neoliberale ideologie handelt alsof het de toekomst van  de schepping en de mensheid niet desastreus beïnvloedt, alsof het natuurlijke evenwicht niet bestaat. Het ver doorgevoerde individualisme houdt alleen rekening met zichzelf. De huidige machthebbers en hun volgelingen zijn zo autistisch dat ze niet begrijpen hoe alles met alles verbonden is in een ragfijn web. E.O. Wilson over de vaak ontelbare ‘obscure life forms’ die 'run Earth completely free for us':

Each is a masterpiece of evolution, exquisitely well adapted to the niches of the natural environment in which it occurs. The surviving species around us are thousands to millions of years old. Their genes, having been tested each generation in the crucible of natural selection, are codes written by countless episodes of birth and death. Their careless erasure is a tragedy that will haunt haunt human memory forever.

Als significant voorbeeld van dit laatste geeft deze gezaghebbende geleerde naast de bizon, de Ectopistes migratorius, een uitgestorven Noord Amerikaanse duivensoort:

In just four decades, the population of passenger pigeons plunged from hundreds of millions to zero.

In 2006 waarschuwde Wilson, tot tweemaal toe winnaar van de Pulitzer Prize for General Non-Fction, voor het volgende:

Despite the slow pace of exploration, biologists in the past two or three decades have found that Earth’s biodiversity is far richer than previously imagined. This diversity is disappearing at an accelerating rate, from habitat destruction, including habitat destruction now underway from climate warming, plus the spread of invasive species, pollution, and over-harvesting. If these human-caused forces are left unabated, we could lose as many as half the species of plants and animals on Earth by the end of the century. 

Over geological time, and if averaged over many taxonomic groups, species went extinct at the rate of one species per million species per year; and new species were born at the same rate, one species per million species per year. The ongoing rate of species extinction and commitment to early extinction, measured to the nearest power of ten, is now 100 times the rate at which new species are being born, as most conservatively estimated. It is expected to rise to 1.000 or higher, as the last remnants of many ecosystems are wiped out and many species now present on the edge of extinction disappear with them. Biologists who work most closely on biodiversity agree that we are in the beginning of the largest spasms of extinction since the end of the Cretaceous Period, 65 million years ago. In each of the five major prehuman spasms during the past 400 million years, it took about 10 million years for evolution to restore the full amount of biodiversity lost.

Maar de urgentie met betrekking tot het overdenken van wat de wetenschappelijke waarheid de afgelopen drie eeuwen op gang heeft gebracht, wordt niet onderkend. Al veel eerder waarschuwde het opperhoofd Luther Standing Bear, Lakota Sioux Indiaan,  de blanke, christelijke veroveraars van het Noord Amerikaanse continent voor de vernietigingsdrang van hun schijnbaar rationele, op wetenschap gebaseerde, wereldbeeld: 

for the Lakota there was no wilderness, because nature was not dangerous but hospitable, not forbidding but friendly. Lakota philosophy was healthy — free from fear and dogmatism. And here I find the great distinction between the faith of the Indian and the white man. Indian faith sought the harmony of man with his surroundings; the other sought the dominance of surroundings.

In sharing, in loving all and everything, one people naturally found a due portion of the thing they sought, while in fearing, the other found need of conquest.

For one man the world was full of beauty; for the other it was a place of sin and ugliness to be endured until he went to another world…

But the old Lakota was wise. Het knew that man's heart, away from nature, becomes hard; he knew that lack of respect for growing, living things soon led to lack of respect for humans, too. So he kept his children close to nature's softening influence.

Het christendom is tevens de cultuur waarin de bekendste christelijke hymne, Amazing Grace, geschreven werd door een voormalige kapitein van een slavenschip, de Brit John Newton. De woorden zijn 'gebaseerd op 1 Kronieken 17:16-17, waar David zich verwondert over Gods keuze voor hem en zijn familie.' Met God aan zijn zijde om  terreur te rechtvaardigen, kan het niet fout gaan; dat spreekt voor zich:

The Lord has promised good to me,

His word my hope secures;

He will my shield and portion be,

as long as life endures.

Een eeuw na de scherpzinnige analyse van  de filosoof Luther Standing Bear wees de Indiaanse milieu-activiste Charlotte Black Elk op het volgende:

Look at the origin legends of the judeo-christian people. You have an origin legend that says that Adam and Eve were banished onto earth and earth is an enemy. And you have native people, and Lakota people in particular, who say the earth is my mother and we all have to live together as a family. Those are very, very opposed viewpoints from one who says: this is my mother and the other who says: this is a place of banishment and you don’t really have to care for it because someday you are going back to paradise when you complete your banishment. And I think those attitudes are what came into play when you had western encroachment and the wars of the 1800s, the whole uprooting of native people.

Dat sombere, verdoemde beeld, eigen aan het christendom, leidde dankzij de veronderstelling door God te zijn uitverkoren, tot het kapitalistische expansionisme, en de onderwerping van de 'wildernis' en de 'wilden' aan de wetenschappelijke beheersing. De gevolgen daarvan blijken in toenemende mate desastreus. In Een ecologische geschiedenis van Noord-Amerika (2001) stelt de Australische  paleontoloog en auteur Tim Flannery:

De kern van de pionierservaring schuilt in de enorme rijkdommen en als die rijkdommen onbegrensd zijn, waarom zou je daar dan zuinig mee omspringen of ze zelfs maar efficient benutten. Het doel is de bestaansbronnen zo snel mogelijk te exploiteren en vervolgens verder te trekken. Het is deze pioniershouding ten aanzien van de benutting van bestaansbronnen die ten grondslag ligt aan het kapitalisme en waar hedendaagse natuurbeschermers het zo moeilijk mee hebben. In deze zin is de erfenis van de Amerikaanse pionier nog altijd onder ons.

Maar liefst 437 pagina’s lang toont Flannery aan hoe door de geschiedenis heen het kapitalisme in permanente staat van oorlog is met mens en natuur en een systeem is van roofbouw dat alles wat in de weg staat radicaal verwoest. Flannery in 2001:

In de jaren vijftig van de vorige eeuw hadden de Noord-Amerikanen ongeveer viervijfde van de dierenwereld van het continent uitgemoord, meer dan de helft van de bomen gekapt, de inheemse culturen vrijwel  volledig vernietigd, de meeste rivieren afgedamd, de productieve zoetwatervisserij verwoest en een groot deel van de bodems uitgeput. Ze hadden een grote overwinning in de oorlog behaald en een van de welvarendste en zelfgenoegzaamste maatschappijen aller tijden gecreëerd, en nog was de plundering van de de natuurlijke bestaansbronnen niet afgelopen. In 1999 stonden twaalfhonderd inheemse Noord-Amerikaanse soorten op de officiële lijst van bedreigde diersoorten en dat is een zware onderschatting, want betrouwbare schattingen gaan ervan uit dat ongeveer zestienduizend soorten ernstig in hun voortbestaan bedreigd worden… superioriteit heeft wel een prijskaartje gehad, want het kostte het continent een groot deel van zijn natuurlijke rijkdommen en zijn ecologische stabiliteit. Zelfs nu nog offert het agressieve kapitalisme rivieren, bodems en de armere volkeren van Noord-Amerika op het altaar van de god van fortuin, net zoals de Azteken 500 jaar geleden met hun slachtoffers deden.

Ruim tweeënhalve eeuw nadat de Zweedse plantkundige Carolus Linnaeus ‘op zoek naar de onbevooroordeelde waarheid van Adam,’ dacht een begin te hebben gemaakt met het ontrafelen van 'de geheime orde van de schepper' kan zonder overdrijven worden gesteld dat die hubris vernietigend is geweest voor zowel de natuur als de mens. De zoektocht naar de wetenschappelijk waarheid is geen 'heilige missie' geweest, zoals Linnaeus meende, maar heeft juist de heiligheid van al het bestaande geschonden, en zelfs vernietigd, want 'heilig' is slechts wat geheiligd wordt en in het wetenschappelijk wereldbeeld is niets meer heilig, zelfs niet het eigen bestaan. De enige nog bestaande heilige 'waarheid' is het winstprincipe van het neoliberale kapitalisme. Daaraan is alles ondergeschikt gemaakt. Binnen die virtuele 'waarheid' deelde, om slechts één voorbeeld te geven, nrc.next donderdag 23 januari 2014 haar jeugdige lezers mee dat in de toekomst:

de mogelijkheden van mensen ongelijk [zullen] blijven. In een wereld die steeds meer gepolariseerd is, zullen velen hun kansen op banen zien verminderen, terwijl hun salarissen worden afgeknepen. 

Innovatie heeft de mensheid veel opgeleverd. Geen verstandig mens wil terug naar een wereld waarin je met de hand moest weven.

Met andere woorden: de wetenschappelijke waarheid, die claimt gebaseerd te zijn op rationaliteit, heeft nu een 'gepolariseerde' werkelijkheid geschapen, waarbij 'velen hun kansen op banen zien verminderen.' Dat is de irrationele prijs die de technologische 'innovatie' heeft gecreëerd. De mens dient zich bij die 'waarheid' neer te leggen, volgens de redactie van nrc.next, haar neoliberale adverteerders en ideologen die de krant zijn bestaansrecht verschaffen.  En degene die verzet aantekent behoort niet tot de categorie die de nrc.next als de 'verstandige mens' kwalificeert. De vertekening van het wetenschappelijke mens- en wereldbeeld die al eeuwen geleden begon, is verwoestend en stopt nergens. Wij allen leven nu  in het rijk van de 'rationaliteit zonder rede,' zo constateerde  C. Wright Mills al ruim een halve eeuw geleden, en daarmee heeft de massa het rijk van de waan betreden. Het enige dat overblijft is kijken hoe het onvermijdelijke zich zal voltrekken.

America and China heading towards war?