Waardigheid 7

Palazzo Farnese in Rome. Joachim Fest in Tegenlicht. Een Italiaanse reis: 'Het is ook het vermoeden dat de mens de elementaire behoefte aan verfraaiing, die hij eens bezat, heeft verloren... Achtervolgd door dergelijke angsten, ontroostbaar over het einde van de schone oude wereld heeft Pier Paolo Pasolini gesproken van de "antropologische moord" van de mens op zichzelf.'

Een Chinese toerist, kauwend op een pizza, zittend op de trappen van de schitterende Dom van Siena. Ooit vertelde een Italiaanse gravin mij dat haar vader niet begreep waarom al die toeristen ongegeneerd door de straten van Siena mochten slenteren. Ik begrijp maar al te goed wat hij bedoelde.

Jan Verheul en de recht van de 'sterkste'. Het zijn nu de Chinezen die de sterkste zijn, men loopt ze overal in de westerse steden tegen het lijf. Bij de Bijenkorf in Amsterdam wordt de reclame ook in het Chinees omgeroepen. Interessant is het feit dat de Chinezen zich naadloos en probleemloos kunnen inpassen in de platte westerse consumptiecultuur. De reden is simpel, het ontbreekt hen aan een referentiekader, hun cultuur heeft nooit het individualisme gekend, ze zijn altijd collectief gezind geweest en kunnen dus zeer makkelijk integreren. Ze functioneren in groepen. Net als bij de westerse massa komt alles bij hen op 1 niveau binnen, of het nu Prada dan wel Gucci is of een schilderij van Bellini dan wel een beeldhouwwerk van Donatello, alles is gelijk geschakeld en wordt met evenveel gemak verorberd, zonder een duidelijk spoor achter te laten. De Siciliaanse schrijver Leonardo Scascia: 'Vroeger bestond er een domheid die lijdelijk bleef en waarvan de trage rust toch een soort levenswijsheid verried. Tegenwoordig echter kom je steeds meer een domheid tegen die met nimmer aflatende energie, rusteloos zwoegend, alles aanvalt en te gronde richt.'

Joachim Fest in Tegenlicht. Een Italiaanse reis: 'De moderne wereld is onverbiddelijk. Ze verdraagt het bijzondere niet.' De moderniteit dwingt conformiteit af. Vandaar dat deze Chinese toerist zich moeiteloos kan aanpassen aan de mores van het moderne in het westen ontwikkelde leven. 'Hello,' riep ze onmiddellijk tegen me terwijl ze als in een reflex een pose aannam die ze in westerse glossy tijdschriften heeft gezien. Imitatie is voor hen een manier van leven.

Op de hoek van de trendy Via Condotti bij de Spanish Steps waar de winkels van alle grote merken gevestigd zijn, van Gucci tot Bulgari staat in de knetterende hitte een Derde Wereldbewoner de hele dag plastic pistooltjes te verkopen waarmee men kan bellen blazen. Maar niemand heeft oog voor hem, behalve dan jengelende blanke kinderen.

Een Sri Lankese ramenlapper in de winkel van Barbara Spinelli die beroemd is vanwege haar peperdure eclectische kettingen en armbanden. De langslopende toeristen zijn eigenlijk geen toeristen meer die geïnteresseerd zijn in het cultureel erfgoed van Rome, maar consumenten die overal ter wereld komen 'shoppen'.

Chinese shoppers, de voorhoede van de 1,2 miljard Chinezen die net als de westerse consument maar 1 ding willen: kopen. En wie het meest kan kopen is volgend Jan Verheul genetisch de sterkste. 

Joachim Fest in Tegenlicht. Een Italiaanse reis: 'Bij mij rees in plaats daarvan de vraag of een groot historisch verband reeds ten einde loopt wanneer de stenen verweren, of pas wanneer ze niets meer betekenen voor de voorbijganger, zelfs al staan ze nog overeind. Misschien, zo dacht ik in het gedrang op het Forum, te midden van de dagjesmensen, is het niet-meer-weten de eigenlijke ondergang van Rome.'

Joachim Fest in Tegenlicht. Een Italiaanse reis:

'Voor de eerste maal zijn wij getuige van een decadentieproces dat niet begeleid wordt door verfijningen, dat grootsheid noch stijl afleidt uit het bewustzijn van de eigen vergankelijkheid, en waarbij de instellingen samen met de goede smaak in verval raken. Geen feestelijk vuurwerk in elk geval, geen apotheose, maar een dood zonder verheerlijking. Dat blijkt op allerlei punten, uit het brutalisme van de architectuur en van de kunsten in het algemeen, uit het steeds primitiever worden van de taal en de expressie, en ook uit de ordinaire vreugde in alles wat massaal is. Bij het beeld van cultureel late tijdperken, van het hellenisme tot in het begin van deze eeuw, hoort de cultus van het individuele en wat daar voor doorgaat: scepsis en ironie, het gevoel voor maskerade, spel met ideeën en citaten, en de algemene transformatie van al het reële tot literatuur. In plaats daarvan overheersen nu de overtuigingen. In het koor van als oerkreet uitgestoten opvattingen, waarvan de straten weergalmen, verdrinkt elke mogelijkheid tot intelligente omgang met de tegenstellingen, het geluk van de radeloosheid, zonder dat het gehoord wordt. En een alternatieve cultuur, die alles loochent wat bij het begrip cultuur hoort, namelijk het streven naar vorm in alle opzichten, vindt ontelbare aanhangers. Men kan jammeren over dergelijke verschijnselen. Opvallend is hierin dat de geschiedenis dergelijke regressieprocessen steeds verbindt met de beelden van geestelijke ondermijning of van geweld dat van buiten komt, terwijl de verwoesters in dit geval uit de coulissen van de verouderde cultuur zelf te voorschijn komen: een avant-garde van de verveling, vol verachting voor het traditionele en open voor elke afbrekende neiging; zonder ware kracht echter, ondanks alle voorkeur voor het vulgaire en haveloze.'